Sudan’da iç savaş bir yılı aşkın süredir devam ederken, ülkenin batısındaki Darfur bölgesinde yeni bir güç dengesi oluştu. BBC’nin Afrika uzmanı Alex de Waal’ın analizine göre, paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri (RSF) komutanı Muhammed Hamdan Dagalo, bilinen adıyla Hemedti, artık ülkenin yarısını kontrol ediyor.
Haziran’da Darfur’un kilit kenti El-Faşir’in düşmesi, bu yükselişin sembolü oldu. Bir zamanlar çöl ticaretiyle geçimini sağlayan Hemedti, bugün Sudan’ın askerî ve ekonomik dengelerini belirleyen bir figüre dönüşmüş durumda.
Çölden cepheye
Hemedti’nin hikâyesi, Darfur ve Çad arasında yaşayan Rizeigat kabilesinin küçük bir koluna uzanıyor. 1970’lerde ailesi savaşlardan kaçarak Sudan’a yerleşti. Henüz genç yaşta okulu bırakıp Libya ve Mısır arasında deve ticareti yapmaya başladı.
Darfur o yıllarda Sudan’ın “unutulmuş” bölgesiydi; devletin kontrolü zayıf, şiddet sıradandı. 2000’lerin başında isyanlar büyüyünce, dönemin lideri Ömer el-Beşir, “Cancavid” adıyla bilinen Arap milisleri örgütleyerek bastırma yoluna gitti.
Hemedti’nin de yer aldığı bu birlikler kısa sürede sivil köyleri yakmak ve yağmalamakla tanındı. ABD ve BM, Cancavid’in eylemlerini soykırım olarak niteledi.
Altınla gelen güç
Hemedti, 2010’ların ortasında bu geçmişi avantaja çevirdi. Darfur’daki Cebel Amir altın madenlerini ele geçirip ailesinin şirketi Al-Gunaid aracılığıyla Sudan’ın en büyük altın ihracatçısı haline geldi.
2013’te Beşir tarafından Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (RSF) başına resmen getirildi; yeni kurulan bu yapı doğrudan cumhurbaşkanına bağlandı. Cancavid milisleri RSF’ye entegre edilerek modern silahlarla donatıldı, düzenli ordu subaylarıyla takviye edildi.
Bu noktadan sonra Hemedti, orduya bağlı olmayan ama cumhurbaşkanına doğrudan rapor veren bir güç komutanı olarak, hem generallerin hem de istihbaratın üzerinde fiilî bir ağırlık kazandı. Böylece, Beşir’in en güçlü destekçisi ve aynı zamanda potansiyel rakibi haline geldi.
Sudan’dan Yemen’e, Moskova’ya uzanan ağ
2015’te Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen’deki savaş için Sudan’dan asker istediğinde, Hemedti kendi anlaşmasını yaptı. BBC’nin aktardığına göre, RSF’nin on binlerce savaşçısı paralı asker olarak Yemen’e gönderildi.
Aynı dönemde Rusya’nın Wagner Grubu ile bağlantı kurarak eğitim ve silah desteği aldı; karşılığında altın ticaretine imtiyaz sağladı. Bu dış bağlantılar, Hemedti’ye yalnızca gelir değil, uluslararası tanınırlık da kazandırdı.
Beşir’in “koruyucusu”, sonra darbecisi
2019’da Hemedti, Hartum’daki rejim karşıtı protestoları bastırmak için başkente çağrıldı. Beşir ona “koruyucum” anlamına gelen himayti lakabını taktı. Ancak birkaç hafta sonra aynı Beşir’i devirmek için orduyla birleşti.
Darbeden sonra, Hemedti ve Ordu Komutanı Abdülfettah el-Burhan, sivil yönetime geçiş sürecini oyaladı. Protestolar yeniden büyüyünce RSF, insan hakları örgütlerinin katliam olarak tanımladığı sert müdahalelerle yüzlerce sivili öldürdü. Hemedti, tüm suçlamaları reddetti.
Bugünün Sudan’ı: İki ordu, bir ülke
2021’de ordu ve RSF sivil hükümeti devirdi. Ancak kısa süre sonra ortaklık bozuldu; Burhan, RSF’nin orduya bağlanmasını istedi, Hemedti reddetti.
2023’te RSF, Hartum’daki ordu karargâhını kuşattı; başarısız darbe girişimi Sudan’ı açık savaşa sürükledi. Darfur’daki çatışmalar hızla etnik katliama dönüştü. BM’ye göre 15 bin sivil öldü, ABD yönetimi bunu soykırım olarak niteledi. RSF ise suçlamaları reddediyor.
Bugün RSF, Nil’in batısındaki yerleşim bölgelerinin büyük kısmını elinde tutuyor. El-Faşir’in düşmesiyle Hemedti, “Barış ve Birlik Hükümeti” adını verdiği bir yapının başına geçti. BBC’nin analizine göre, Sudan artık fiilen iki idareye bölünmüş durumda: doğuda ordu, batıda Hemedti’nin paramiliter devleti.
Yeni devlet mi, gölge iktidar mı?
Bazı gözlemciler, Hemedti’nin uzun vadede Sudan’ın batısında bağımsız bir yönetim kurmak istediğini düşünüyor. Diğerleri ise onu “görünmeyen hükümdar” olarak tanımlıyor, elinde hem altın ticareti, hem özel ordu, hem de siyasi bağlantılar var.
Uluslararası toplumun sessizliği, Hemedti’nin elini daha da güçlendiriyor.
Kaynak: Gazete Oksijen
