Keith Bradsher / New York Times
Çin, yakın zamanda uygulamaya koyduğu kritik maden ihracat kısıtlamalarının bir kısmını askıya almayı kabul etti, ancak görünüşe göre bunların hepsini değil.
Perşembe günü Başkan Donald Trump ile Çin lideri Şi Cinping arasında yapılan görüşmenin ardından Çin Ticaret Bakanlığı, 9 Ekim’de yayımlanan ihracat kontrollerinin bir yıl süreyle askıya alınacağını açıkladı.
Ancak Çin, ilkbahar ve geçen kış uygulamaya koyduğu ve küresel tedarik zincirlerini hâlâ tıkayan önceki kısıtlamalardan geri adım atma yönünde kamuya açık bir taahhütte bulunmadı.
ABD Hazine Bakanı Scott Bessent, Ekim’deki düzenlemeleri “tedarik zincirlerine ve özgür dünyanın sanayi tabanına doğrultulmuş bir bazuka” olarak nitelendirdi. Bu düzenlemeler, Çin’in ticaret bakanlığının izni olmadan, diğer ülkelerin kendi nadir toprak madeni, rafineri veya mıknatıs fabrikalarını geliştirmesine yardımcı olabilecek herhangi bir teknoloji ya da ekipmanın ihracatını durdurmayı içeriyordu.
Trump, Güney Kore’nin Busan kentinde yapılan görüşmenin ardından, Çin’in bu bir yıllık askıya alma kararını sürenin sonunda uzatmasını beklediğini söyledi.
Ancak Çin Ticaret Bakanlığı, Avrupa ve ABD’den gelen yoğun eleştiriler nedeniyle “çok geniş ve muğlak” bulunan 9 Ekim düzenlemelerini “inceleyeceğini ve gözden geçireceğini” duyurdu.
Bakanlık, Nisan ve Aralık aylarında getirilen katı ihracat kontrol kurallarından geri adım atacağına dair herhangi bir güvence de vermedi.
Nisan ayındaki düzenlemeler, bakanlığın lisansı olmadan Çin’den yedi tür nadir toprak metali ve bu metallerden üretilen mıknatısların ihracatını durdurdu. Aralık kuralları ise belirli yarı iletkenlerin üretiminde kullanılan iki metalik element ile askeri mühimmat için gerekli iki diğer elemente benzer lisans zorunlulukları getirdi.
ABD ve Avrupa'da üretim zora girdi
Avrupa ve Amerikalı iş dünyası temsilcileri, nadir toprak mıknatısları için yapılan ihracat lisansı başvurularının yalnızca yarısının onaylandığını belirtiyor. Birçok fabrika Çin’den yeterli sevkiyat alamadığı için üretimi zar zor sürdürüyor, bazıları kısa süreli kapanmak zorunda kaldı.
Avrupa Birliği Çin’deki Ticaret Odası geçtiğimiz ay yaptığı açıklamada, ihracat kontrollerinin “küresel tedarik zincirlerinin istikrarını tehlikeye attığını” vurguladı.
Fren ve koltuk gibi ürünlerde kullanılan mıknatıslara ihtiyaç duyan fabrikalar, stoklarını yenileyemedi. Bakanlığın lisanslama sistemini kurduğu ilk iki ayda çok az lisans vermesi, şirketleri mevcut stoklarını tüketmeye zorladı.
Bu durum nadir toprak metallerinin fiyatlarını hızla yükseltti. Singapur merkezli nadir topraklar danışmanı Thomas Kruemmer’e göre, fren motorları ve direksiyon sistemleri için kullanılan ısıya dayanıklı mıknatıs üretiminde kullanılan disprosiyumun Çin dışı fiyatı altı kat artarak kilogram başına 1.200 dolara yükseldi.
Çin’in Ekim kurallarını geri çekme kararında, Batı’nın sanayi altyapısına vereceği zararı ve güvenilir tedarikçi imajına etkisini yanlış hesapladığını fark etmesi etkili olmuş olabilir.
Kruemmer, “Benim izlenimim, bu lisanslama sisteminin ne kadar çok ürünü etkileyeceğini başta hiç tahmin etmedikleriydi” dedi.
Çin’in Perşembe günü ABD ile vardığı anlaşmanın Avrupa için ne anlama geldiği ise henüz net değil. Avrupa Birliği ticaret yetkilileri, Cuma günü Brüksel’de Çinli bir heyetle görüşme planlıyordu.
Çin, Avrupa’ya nadir toprak mıknatıs sevkiyatlarını durdurmuş durumda ve karşılığında Avrupa’dan Çinli elektrikli araçlara uygulanan gümrük vergilerini düşürmesini talep ediyor.
Batı ülkeleri, Çin’e olan nadir toprak bağımlılığını azaltmak için yoğun şekilde yatırım yapmaya başladı. ABD’nin kısa vadede nadir toprak mıknatısı üretimini artıracak kapasitesi ise bulunmuyor.
ABD'nin nadir toprak savaşında Çin'e kafa tutması için en az 10 yıla ihtiyacı var
Fitch Group’a bağlı BMI’nin emtia birimi başkanı Sabrin Chowdhury’ye göre, ABD’nin tamamen bağımsız bir nadir toprak ve mıknatıs tedarik zinciri kurması on yılı bulabilir.
Bir diğer endişe de Çin’in Batı’nın kendi tedarik zincirini kurmasına yardımcı olacak nadir toprak işleme ekipmanlarının ihracatına izin verip vermeyeceği. Sektör yöneticilerine göre, birçok Çinli ekipman üreticisi bu yılın başlarında, o dönemde yeni bir düzenleme olmamasına rağmen Pekin’den gelen idari talimatlarla ihracatı durdurdu.
Chowdhury, Ekim kurallarının askıya alınmasının ardından bu sevkiyatların yeniden başlayıp başlamayacağının “henüz belli olmadığını” söyledi.
© 2025 The New York Times Company
