11 Şubat 2025, Salı Gazete Oksijen
Haber Giriş: 04.02.2025 14:54 | Son Güncelleme: 04.02.2025 15:03

Uzmanlar NYT'ye konuştu: Ozempic Alzheimer'a karşı koruyucu olabilir

New York Times son yıllarda popülerleşen diyabet ve kilo verme ilaçlarının beyne olan etkisini uzmanlara sordu. Uzmanlara sora Ozempic gibi ilaçlar Alzheimer'a karşı koruyucu olabilir
(Ricardo Tomas/The New York Times)
(Ricardo Tomas/The New York Times)

Dana G. Smith, Dani Blum / New York Times

On yıl önce yapılan az sayıdaki çalışma Ozempic ve Mounjaro gibi ilaçların ilk versiyonlarının farelerde Alzheimer hastalığı belirtilerini önleyebileceğini ve hatta tersine çevirebileceğini öne sürdü. Şimdi, bu ilaçların yeni versiyonlarının popülaritesi arttıkça ve bilim insanları geniş kapsamlı yararlarını keşfettikçe, Alzheimer tedavisinde de devrim yaratıp yaratmayacağı araştırılmaya başlandı. Ortaya çıkan kanıtlar cesaret verici görünüyor. Ancak sorular ve uyarılar da bolca mevcut.

Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nde sinirbilimci ve metabolik fizyoloji kürsüsü başkanı olan Karolina Skibicka, “Kesinlikle umut verici olduklarını düşünüyorum. Şu anda elimizde bulunan kanıtlarla bu kadar ileri gidebileceğimi düşünüyorum" dedi.

İlk bulgular

Kemirgenler üzerinde yapılan araştırmalar, metabolik hormonları taklit eden bu tür diyabet ve obezite ilaçlarının, beyinde Alzheimer hastalığının çeşitli belirtilerini iyileştirebildiğini ve hayvanların öğrenme ve hatırlama becerilerini artırabildiğini gösterdi. Bununla birlikte, farelerde Alzheimer'ı tedavi eden ancak insanlar için aynı faydaları sağlamayan uzun bir ilaç geçmişi var.

Şimdiye kadar bu ilaçların insanlarda bunama riskini azaltıp azaltmadığını inceleyen sadece birkaç çalışma var.

Yakın zamanda yapılan bir analiz, üç yıl boyunca semaglutid (Ozempic ve Wegovy'deki bileşik) alan kişilerin, diğer diyabet ilaçlarını kullanan kişilere kıyasla Alzheimer hastalığı teşhisi konma olasılığının yaklaşık yüzde 40 ila yüzde 70 daha az olduğunu ortaya koydu.

Geçen ay yayınlanan ve Veterans Affairs veri tabanını inceleyen bir makalede de benzer şekilde, bu ilaçların reçete edildiği kişilerde demans gelişme olasılığının diğer diyabet ilaçlarını kullananlara kıyasla daha düşük olduğu tespit edildi. Ancak riskte mutavazı bir şekilde yüzde 10 bir azalma görüldü.
Bulgular umut verici görünüyor. Louis Sağlık Sistemi araştırma ve geliştirme şefi ve çalışmanın yazarlarından Dr. Ziyad Al-Aly, bu çalışmalar gözlemsel olduğu için, ilaçların doğrudan bu faydaya neden olup olmadığını veya hastalık riskini düşürmenin bir tesadüf olup olmadığını söylemenin zor olduğunu belirtti.

Klinik çalışmalar var

İlaçların halihazırda demans teşhisi konmuş kişileri tedavi edip edemeyeceğini test eden klinik çalışmalar da var. Yaklaşık 200 hasta üzerinde yapılan bir çalışmanın ön bulguları geçen yaz Alzheimer Derneği toplantısında sunuldu. Daha eski, benzer bir ilaç (Victoza markası altında satılan liraglutide) alan hafif Alzheimer hastalığı olan hastaların, plasebo alan hastalara kıyasla hem bilişlerinde hem de beyin hacimlerinde daha yavaş düşüşler olduğunu gösterdiler.

Faydalar mütevazıydı ve araştırmacılar bir hastanın durumunu anlamlı bir şekilde değiştirip değiştirmeyeceğini söyleyemediler. Ancak araştırmayı yöneten Imperial College London'da nörobilim profesörü olan Dr. Paul Edison, sonuçların kendisini “cesaretlendirdiğini” söyledi. Semaglutidin Alzheimer hastalığının ilerlemesini geciktirip geciktiremeyeceğini test eden diğer denemeler devam ediyor.

İlaçlar nasıl çalışıyor?

Araştırmacılar Ozempic gibi ilaçların nörodejeneratif hastalıklara karşı nasıl koruma sağlayabileceğini bilmiyorlar. Aslında hala bu ilaçların beyni genel olarak nasıl etkilediğini anlamaya çalışıyorlar. Ancak birkaç teorileri var:

Metabolik sağlığı iyileştiriyorlar

Diyabet ve obezitenin her ikisi de bir kişinin bunama geliştirme olasılığını artırır, bu nedenle ilaçların metabolik sağlığı iyileştirerek bu riski azaltması mümkündür. Bu iki durum vücutta artan iltihaplanma ile ilişkilidir. Birçok bilim insanı bu ilaçların iltihaplanmayı azalttığını düşünüyor. Aynı dinamik beyinde de gerçekleşiyor olabilir: Enflamasyon hücreleri öldürebilir ve nörodejeneratif hastalığa katkıda bulunabilir ve bu ilaçlar bunu azaltarak yardımcı olabilir.

Skibicka, hayvansal araştırmalarda ilaçların beyin iltihabını baskılayabileceğine dair bazı kanıtlar olduğunu söyledi. Ancak bilim insanlarının bunu Alzheimer hastalığındaki iyileşmelerle doğrudan ilişkilendiremediğini de sözlerine ekledi.

İlaçlar ayrıca diyabetin ayırt edici özelliklerinden biri olan insülin direncini de azaltabilir. Sağlıklı insülin işleyişi hafıza oluşumu için önemlidir ve insülin direnci Alzheimer hastalığı ile bağlantılıdır. Ulusal Sağlık Enstitüleri'nde nörodejeneratif bozukluklar için bu ilaçları inceleyen kıdemli bir araştırmacı olan Nigel Greig, hayvanlarda yapılan araştırmaların, bu ilaçların beyindeki insülin sinyalini iyileştirebildiği için nörodejenerasyona karşı koruma sağlayabileceğini öne sürdüğünü söyledi.

Beyne fayda sağlayabilirler

Bilim insanları bu ilaçların beyinde, özellikle de açlık ve metabolizma için önemli olan bölgelerdeki belirli reseptörleri hedef aldığını biliyor. Öğrenme ve hafıza ile ilgili bölgeler üzerinde de anlamlı bir şekilde etki edip edemeyecekleri açık bir sorudur.

Skibicka, araştırmaların daha eski ve daha az yaygın bir ilaç olan exenatide'in (Byetta markası altında satılıyor) beynin daha derin bölgelerine erişebildiğini bulduğunu söyledi. Bu, Alzheimer hastalığının erken dönemlerinde hasar gören bir bölge olan hipokampusu da içeriyor. Semaglutid ve liraglutid de dahil olmak üzere diğer ilaçlara ilişkin veriler daha karışıktır. Bazı uzmanlar, bu ilaçlardaki moleküllerin kan-beyin bariyerini geçmekte zorlandığını ve etkili bir şekilde nüfuz etmelerini engellediğini düşünüyor. Araştırmacılar, şu anda geliştirilmekte olan ilaçların bu daha derin beyin yapılarına daha iyi erişebileceğini umuyorlar.

Son olarak, farelerde yapılan birkaç çalışma, ilaçların beyinde Alzheimer hastalığına önemli bir katkıda bulunan tau proteininin birikimini azaltabileceğini buldu. Greig, tau birikimini azaltmanın potansiyel olarak insanlarda bilişsel gerilemeyi önlemeye yardımcı olabileceğini, ancak çeşitli ilaçların tau'yu hedef almaya çalıştığını ve karışık sonuçlar aldığını söyledi.

Büyük olasılıkla, ilaçların potansiyel faydaları sadece bir faktörden değil, birçok faktörün birleşiminden kaynaklanacaktır. Edison, “İlaç sadece insülin direnci üzerinde çalışmıyor. Diğer mekanizmalar üzerinde de etkili olduğu açık. Bunu kesin olarak biliyoruz" dedi.

Nasıl çalıştıklarına bakılmaksızın, kilo verme ve diyabet ilaçları demansı önlemek veya tedavi etmek için yeniden kullanılabilirse, uzmanlar bunu bir kazanç olarak adlandıracaktır. Al-Aly, “Alzheimer tedavisinde işe yarayan çok fazla şey yok, bu nedenle bu repertuara yapılacak herhangi bir ekleme kesinlikle memnuniyetle karşılanacaktır" dedi.

© 2025 The New York Times Company