Hayatta kirli olan her şeyi yıkayıp temizlemek; eski olandan kurtulup yeniye yer açmak gerekir. Aynısı vücudumuz için de geçerlidir. Yıllar geçtikçe eskir yıpranırız. Bunu yılların getirdiği doğal bir sonuç sanırız. Bu bir noktaya kadar doğaldır. Ancak kimin ne kadar hızlı veya yavaş yaşlanacağı, hücresel çöp kutusunu temizleyebilme kapasitesine bağlıdır. Daha da iyisi, çöpleri geri dönüşüme en çok kazandırabilen yaşlanmayı da yavaşlatır. Yaşlanmanın en genel mantığı, eskilere fit olmak demektir. Eskiyen proteinler, eskimiş hücreler, eskimiş organlara fit olmak; yaşlanmaktır. İşte bunlardan kurtulmak için şahane bir mekanizmamız var. Adı Otofaji. Bu mekanizma bir tür ‘geri dönüşüm’ sağlar. Otofajiyle eski hücre parçalarımızı yedek parça olarak kullanabiliriz. Otofaji, kelime anlamıyla ‘kendi kendini yemek’ demektir. Otofaji, vücudun eskimiş olan her şeyden kurtulduğu temel mekanizmadır. Otofaji ile yaşlanma bağlantısı üzerine yapılan araştırmalar, bu ikisinin ters orantılı olduğunu gösterir. Yani otofaji yetersizse, ki buna defektif otofaji denir; yaşlanma hızlanır. Sadece yaşlanma değil, alzheimerdan nörödejenerasyona, cilt yaşlanmasından diyabete kadar aklınıza gelen her tür yaşlanmayla olan hastalıkla ilişkilidir. Yaşlanma zamana bağlı gözüküyor ama, aslında yaş ilerledikçe otofaji azalıyor. Bu yüzden otofaji düzeyimiz bir yaşlanma belirteci olarak kabul edilir. Otofaji bir tür mikro temizlik işidir. Bir hücre işini iyi yapamıyorsa, o hücrenin vücut tarafından ‘yenilerek’ yok edilmesi gerekir. Mesela her dakika tonla protein üretiririz. Ama bazı proteinler hatalı üretilir. Buna protein misfolding denir, yani yanlış katlanmış proteinler. Kulağa fazla tıbbi gelirse, alzheimerdaki sorunların temelini bu katlanma hatası oluşturur veya sarkan cildinizde de protein üretiminde katlanma hataları vardır dersem konu netleşir. Bu şekilde hatalı katlanmış proteinlerin otofaji ile yok edilmesi gerekir. Otofaji, otofagozom denen bir organel ile lizozom denen içi deterjan dolu bir organel ile olur. Lizozomlar özellikle önemlidir. İçleri eritici enzimlerle doludur. Bu enzimleri deterjan gibi düşünebiliriz. Oraya gelen bozuk imal edilmiş maddeleri temizler. Ben lizozomlara bulaşık makinası demeyi tercih ederim. Tüm kiri pası temizlerler. Ancak yaşlanma ile bu sistem teklemeye başlar. Biz giderek, görme keskinliğimizin azalmasından, demansa, kırışıklıktan eklem sorunlarına kadar tonla yaşlılığa bağlı hastalığa yakalanırız. Şu soruyu sormak yerinde olabilir: Neden gençken bulaşık makinamız otofaji iyi çalışırken yaşlandıkça azalmaktadır? İşte bu sorunun cevabı, yaşlanmayı yavaşlatma konusunda elinize güzel bir koz verecek. Otofajinin aktive olması ile durması arasındaki temel belirleyici; vücudunuza giren kaloriyle ilgilidir. Bunu daha ayrıntılı açıklayayım: Otofajiyi başlatan sistemin adı AMPK, durduran ise m-TOR yoludur. Bu şekilde çok anlaşılmaz olduysa hemen düzeltiyorum. AMPK yolu açlıkla, m-TOR yolu toklukla aktive olur. Yani basitçe otofajiyi başlatan en önemli etkenin açlık veya az kalori olduğunu görüyoruz. AMPK yolu neden açlıkla çalışıyor, bir bakalım: Öncelikle enerji birimimiz ATP, bunu biliyoruz. ATP’de ancak 3 fosfat varken enerjimiz maksimum olur. Peki 1 veya 2 fostat olması ne demek?. ADP, ATP’nin 2 fosfatli hali, yani daha az enerjiyi anlatıyor. Peki AMP nedir, ATP’nin mono-yani 1 fosfatlı hali. Demek ki AMP en az enerjimizin olduğu halimizdir. ATP yerine AMP’miz varsa, vücutta enerji azlığı var demektir. Demek ki açlıkta AMP’ler artıyor. İşte AMP-K yolu dediğimiz otofajiyi artıran yol, ortalıkta ATP olmadığında çalışan yoldur. Bu yol devreye açlıkla girdiğinde otofaji başlıyor. Vücut hem enerji üretmek için eskimiş hücreleri otofajiyle kullanıp enerji azlığını bunlarla sağlıyor, hem de kötü üretilmiş proteinlerden kurtuluyor. Böylece eskilerden kurtulmak mümkün oluyor. Bundan daha da iyisi otofaji yeterli olursa, hemen yok edilenin yerine kök hücrelerden yenisi geliyor. Evet kök hücrelerimiz gençliğimizin garantisi. Ancak kafalarına göre gidip bir organı yenileyemiyorlar. Önlerinin açılması gerekli. Ama öncelikle eskilerden kurtulmak gerekir. Bu da ancak otofaji ile mümkün. Açlıkla aktive olan AMP-K yolu dışında, bir de m-TOR yolundan bahsettim. Bu yol bizi otofajiden alıkoyuyor, eskilere fit olmak zorunda bırakıyor. Bu yol neyle aktif olur derseniz, çok yemekle diyeceğim. Özellikle basit karbonhidratlara, şekere bağlı beslenme m-TOR yolunu aktive ediyor. Bu yol aktif ise otofajiyle temizlik yapılamıyor. m-TOR yolu, tüm yaşlanmaya bağlı hastalıklarla el ele gidiyor. Yaşlanmayı engellemeye çalışılan bilim adamları m-TOR yolunu durdurmak için çok çeşitli moleküller araştırıyorlar. Rapamisin üzerinde en çok çalışılan madde. Ancak rutin kullanımı yok. Yazının sonunda bu yolu yavaşlatacak, sizlerin ulaşabileceği destekleri yazacağım. 
20.08.2021 04:30
