The New Yorker yazdı: ABD’de maymun firarı, hayvan deneyleri tartışmasını alevlendirdi

Güney Carolina, Yemassee’deki (nüfus 1.080) Alpha Genesis adlı primat üretim ve araştırma merkezinden 43 rhesus makak geçen kasımda kaçtı. Tesis “Code X” alarmına geçti; meyveli tuzaklar kuruldu, polis termal kameralarla arama yaptı. Ulusal medya “maymun firarı”nı günlerce izledi.

Kasaba, dört bin civarı maymunun yaşadığı ana kampüs ve yakın ilçedeki ek tesisle, insandan çok maymuna ev sahipliği yapıyor; şirket ayrıca açık denizdeki Morgan Adası’nda 3.700 makaklık üremeyi yönetiyor.

Yıllardır süren ‘ihmal’ iddiaları

The New Yorker’dan Ava Kofman’ın aktardığına göre son on yılda tesiste 11 ayrı olayda en az 67 kaçış yaşandı. Kaçıştan iki hafta sonra bu kez dizel ısıtıcı arızası iddiası gündeme geldi: gece saatlerinde onlarca makak fenalaştı, 22’si öldü. Eski çalışanların paylaştığı dahili belgeler ve e-postalar; yetersiz beslenme, kırık kafesler, işleme (nakil) sırasında travmalar ve tekli barınmadan kaynaklı stres davranışları (kendine zarar verme, ritmik sallanma) gibi ihlaller iddialarını içeriyor.

ABD Tarım Bakanlığı (USDA) yıllar içinde tesise birçok uyarı ve 2017’de 12 bin 600 dolarlık bir ceza verdi; hayvan refahı yasasının uygulanmasının zayıf ve seyrek olduğu eleştirileri sürüyor.

 Siyasetin beklenmedik ittifakı

Olay, hayvan deneylerine uzun süredir mesafeli liberal çevrelerle, “kamu israfı” söylemine odaklanan muhafazakâr aktörleri yan yana getirdi. Cumhuriyetçi vekil Nancy Mace, Morgan Adası açıklarında düzenlediği basın toplantılarında NIH fonlarını hedef aldı; White Coat Waste gibi gruplar kamu araştırma bütçelerinde hayvan deneylerine ayrılan kalemlerin kesilmesi için bastırıyor.

Kofman, aktivistlerle MAGA ekosistemi arasındaki bu pragmatik ittifakın Trump yönetiminin bilim fonlarına yönelik daha geniş kesintileriyle örtüştüğünü not ediyor.

Şirket ne diyor? Kasabanın ekonomisi ne durumda?

Alpha Genesis CEO’su Greg Westergaard, şirketin bölge ekonomisi için önemini vurguluyor; iddiaların bir kısmını “aşırıcılığın” yönlendirdiğini savunuyor. Yemassee’de pek çok hane, doğrudan ya da dolaylı olarak “Monkey Farm”dan geçiniyor. Buna karşılık eski personel, “eğitim eksikliği ve sistematik ihmal”den söz ediyor.

Araştırmanın sınavı: Bilim mi etik mi?

Makaklar onlarca yıldır aşı geliştirme, bağışıklık ve sinirbilim çalışmalarında kritik tür kabul ediliyor. Ancak The New Yorker haberi, kötü barınma ve stresin bilimsel veriyi de çarpıtabileceği, dolayısıyla etik sorunun metodolojik bir soruna dönüştüğü uyarılarını öne çıkarıyor. Alternatif yöntemler (organ-on-chip, hesaplamalı modeller) gelişse de uzmanların bir bölümü tam ikamenin bugün için mümkün olmadığını, diğer bölümü ise kamu fonlarının hayvansız yöntemlere hızla kaydırılmasını savunuyor.

Nereye evriliyor?

Kaçak makakların tamamı sonunda yakalandı; fakat Kofman’a göre asıl mesele, laboratuvar hayvanlarının kaderi, kamu denetimi ve bilim finansmanı ekseninde büyüyor. Bir yanda “tüm hayvanları serbest bırakın” çağrısı, diğer yanda “bazı araştırmalar hâlâ primatlara ihtiyaç duyuyor” uyarısı… Yemassee’deki kaçış, hayvanların değil insanların etik sınırlarını tartıştıran bir kırılma anına dönüştü.