Birleşik Arap Emirlikleri, Çin ve Amerika Nasa’ya ait küçük çaplı bir uzay filosu geçen yıl Dünya’dan fırlatıldıktan sonra bu hafta Mars’a ulaşacak. Kızıl Gezegene yapılan bu çıkarma harekatı, bir ilkler maratonuna işaret ediyor: BAE’nin uzaya ilk çıkışı, Çin’in Mars’a ilk bağımsız iniş girişimi ve NASA’nın Mars’a bir helikopter konuşlandırmaya yönelik ilk atışı. Her görevin kendine özgü kilometre taşları olsa da, uzay araçları filosu, toplu olarak Mars keşiflerinde yeni bir çağ açıyor. Tüm araçlar, insanlığın dünya dışı yaşamın izlerini bulma arayışının vücut bulmuş halleri. Çin’in aracı mikrobiyolojik yaşamların olası yer altı kalıntılarını analiz ederek, BAE’ninki Mars atmosferini tarayarak, ABD’nin robotu ise toprak örnekleri toplayarak, bunun yanıtını arayacak.
ABD’den 900 kiloluk robot
NASA’nın “Percy” lakaplı 900 kiloluk devasa Perseverance (Azim) adlı robotu, 18 Şubat’ta geçmiş yaşamın izlerini taşıdığına inanılan eski bir nehir deltası Jezero Krateri’ne inecek. Çin’in robotundan yaklaşık 3 bin km uzaklıkta olacak. (Miami ile New York arasındaki mesafe kadar.) Bu, NASA’nın Mars yüzeyine dokuzuncu görevi. Mars’a iniş yapacak herhangi bir robot gibi, Perseverance de meşhur Mars atmosferinde “yedi dakikalık dehşet”e dayanacak. Yetkililer bu dakikaları, “Ellerinizi 2,4 milyar dolarlık bir arabanın direksiyonundan çekmeye benziyor” diye tanımlıyor.
Helikopterli uçuş denemesi olacak
Perseverance’daki en iddialı donanım parçası Ingenuity adlı kutu şeklindeki bir helikopter. Helikopterin test uçuşu hakkında “Uçmayı keşfeden Wright Kardeşler ilk denemesinin Mars’taki eşdeğeri” şeklinde heyecanlı yorumlar yapılıyor. Ingenuity, robot aracın havalanarak Mars’ın ultra ince atmosferinde 4 kez uçmaya çalışacak. Başarılı olursa, dikey rotorlu uçakların başka bir dünyadaki uçuşlarının önünü açabilir.
Mars, paraşüt ile inişe uygun değil
Mars uzay inişleri açısından göründüğünden zor bir gezegen. Dünyadan göreceli olarak uzak bir noktada. İletişim 14 dakika gecikmeyle sağlanıyor. Ay gibi yakın değil. Bir golf topunu çok uzaktan tek vuruşla deliğe sokmak gibi, araçları
yönetmek hayli zor. İkinci olarak atmosferi ince. Bu, toz fırtınalarını ve rüzgarları tetiklemek için yeterli hava anlamına geliyor ve iniş aracının rotasını tehlikeye atıyor. Öte yandan, bir sondanın tüm inişi boyunca paraşüt kullanımına izin verecek kadar da kalın değil. 1960’tan bu yana düzinelerce Mars görevinin yaklaşık yarısı, mekanik arıza, roket motoru aksaklıkları veya yazılım hataları nedeniyle gezegene çarptı veya yörüngeyi kaçırdı.
Vinçli ve itiş roketli iniş tasarlandı
Geçmişte, ABD’li uzay mühendisleri, paraşütle düştükten sondanın yerde zıplamasına olanak tanıyan hava yastıkları kullanıyordu. Bununla birlikte, Nasa’nın yeni nesil robot kaşifleri, bu tür manevralar için çok karmaşık ve ağır. Bu yüzden Mars yüzeyine indirmek için gökyüzü vinci adı verilen bir roket platformuna güvenilecek. Bu teknik, daha önce, 2012’de, ABD keşif robotu Curiosity’i indirmek için kullanıldı. Şimdi, çok daha ağır olan Perseverance, Nasa’nın “yedi dakikalık terör” olarak adlandırdığı atmosferik yolculuğuna çıkacak. Bu, bir tonluk SUV boyutundaki aracın, gezegenin üst atmosferine saatte 22 bin km hızla çarptıktan sonra Mars’ın yüzeyine yumuşak iniş yapması anlamına gelmekte.
20 metre kala kablolar kesilecek
Atmosferik sürtünme, hızda ilk kesintiyi sağlayacak. Sonra büyük bir paraşüt otomatik açılarak sondanın hızını saatte birkaç yüz km’ye düşürecek. Ardından gök vincinin roket motorları ateşlenecek ve sonda, kızıl gezegenin yüzeyinin yaklaşık 20 metre yukarısına gelene kadar yavaşlayacak. Vinç, geziciyi yüzeye değene kadar kablolar üzerinde indirecek, kablolar kesilecek ve gökyüzü vinci kendi kontrolsüz inişini Perseverance’tan güvenli mesafeye yapmak için uçacak.
Neden aynı anda Mars?
Her üç ülke de aynı zamanda Mars’a araç yolladı. Bunun cevabı astronomide saklı. Her 2,2 yılda bir Dünya, yörüngede Mars’ı yakalıyor ve gezegenler kısa bir süre Güneş-Dünya-Mars olarak tek bir doğruda sıralanıyor. İşte tam da bu dizilme, Mars ve Dünya’nın birbirine en yakın olduğu ve fırlatmalar için en uygun zaman. İki ay için açılan bu elverişli “fırlatma penceresi” uzay maliyetlerini de hayli düşürüyor. Bu nedenle, 2020 yazında her üç ülke de bunu fırsat bilip, Mars’a bilimsel keşif için roket fırlattı.
Mars’a giden ilk Müslüman ülke
Birleşik Arap Emirlikleri’nin
Hope (Umut) aracı Mars yörüngesine ulaştı. Müslüman bir Arap ülkesinden Mars’a yollanan ilk uzay aracı olan “Umut” yedi ay önce Japon Tanegashima Uzay Merkezi’nden Japon H-IIA roketiyle fırlatıldı. Araba büyüklüğündeki Hope sondasının hafta içi 9 Şubat’ta Mars’ın yörüngesine varması bekleniyor. Uzay aracı, Mars’taki hava durumundaki günlük değişiklikleri incelemek için gezegenin atmosferini inceleyerek iki yıl geçirecek. Mars’ın üst atmosferinin alt atmosferinden nasıl etkilendiğini rapor edecek.
Çin’in üçü bir yerde misyonu
BAE’nin sondasından hemen sonra Çin’in Tianwen-1 (Cennete Sorular) aracı Mars’ın yörüngesine ulaşacak. Bu sonda, Çin’in ilk Mars yörünge aracı, iniş aracı ve keşif robotu olma özelliklerinin üçünü bir arada taşıyor. Tianwen-1 birkaç ay Mars yörüngesinde dolaşarak buzlu yüzeyleri analiz edecek. Daha sonra 250 kiloluk bir robotu taşıyan mekiği Mars atmosferine fırlatacak. Robot, Mars’ın buzlu kraterlerinin altını mikrobiyolojik yaşam bulmak için 90 gün analiz edecek. Eğer her şey planlandığı gibi giderse, Çin, Mars yüzeyine robot keşif aracı indiren ikinci ülke olacak.
"Mars'ta yaşam var mı?" sorusunun önemi
Üç sonda da Mars kaya ve toprak örneklerini Dünya’ya geri göndererek, önümüzdeki yıllarda gezegen hakkındaki bilgilerimizi pekiştirecek misyonların birer parçası. Gelecek vaat eden jeolojik alanları tespit etmek, toprak örneklerini çıkarmak gibi... Ama üç uzay misyonu da aslen şu basit soruya cevap aramak için orada: “Mars’ta yaşam var mı, var mıydı?” Bu çok önemli bir konu - çünkü Mars’ta yaşam, Dünya’daki yaşamdan bağımsız olarak evrimleştiyse, bu, yaşamın aynı güneş sisteminde ayrı ayrı iki kez evrildiği anlamına gelir ki muhtemelen kozmosta da o zaman bu yaygın olacaktır.