Her yıl bir doz Covid aşısı mı olacağız?

Sağlık Bakanlığı 30 Haziran’da büyük çoğunluğu Çin menşeili Sinovac aşısıyla aşılanan 50 yaş ve üzeri ile sağlık çalışanlarına 3’üncü doz aşı uygulamasının başlatıldığını duyurdu. O günden bu yana 2 milyon kişiye 3’üncü doz aşılama yapıldı. TÜİK rakamlarına göre Türkiye’de 50 yaş üzerinde 20 milyon kişi yaşıyor. 1 milyon sağlık çalışanı da hesaba katıldığında 21 milyon kişi 3’üncü doz aşılama için listede. Peki neden böyle bir uygulamaya gerek duyuldu?  Geçtiğimiz haftalarda New York Times’ın “Çin aşılarını kullanan 90 ülke kara kara düşünüyor” haberini sizinle paylaşmıştık. Çoğunlukla Doğu Asya ülkeleri Çin’in “aşı diplomasisi” kapsamında bedelsiz olarak gönderdiği aşılarla nüfuslarının büyük çoğunluğunu hızlı şekilde aşılamış olmasına rağmen halen büyük bir vaka patlamasıyla baş etmeye çalışıyor. Bunun sebebi ise Hindistan’da ortaya çıkıp 100’e yakın ülkeye yayılan yüzde 60 daha bulaşıcı Delta varyantı.  Türkiye gibi Sinovac kullanan Endonezya’da iki doz aşılanan 10 doktorun ölümü ve Java’da 500’den fazla sağlık çalışanının pozitif çıkması, aşının bu varyanta karşı koruma sağlamakta yetersiz kaldığını gösterdi.  BioNTech ve Moderna gibi mRNA teknolojisi kullanan aşıların ya da Avrupa’da kullanılan AstraZeneca ve Johnson&Johnson’ın virüse karşı nispeten daha iyi koruma sağladığı biliniyor. Ancak bu aşıları kullanan ülkeler de 3’üncü dozu tartışıyor. Gelin önce bu ülkelerdeki uygulamalara bir bakalım: FRANSA: Dünyada üçüncü doz aşılamasını ilk başlatan ülke. Organ nakli olmuş, diyalize bağlı ya da otoimmün rahatsızlıkları olan bazı gruplara, Pfizer, BioNTech ya da Moderna aşıları Nisan ayında 3’üncü doz seçeneği olarak ikinci dozdan en az 4 hafta sonra olmak kaydıyla sunuldu.  ALMANYA: AstraZeneca ve BioNTech aşılarını kullanan Almanya’da aşıları inceleme ve onaylamaktan sorumlu Robert Koch Enstitüsü iki doz aşının etkisinin azalacağı gerekçesiyle gelecek yıl 3’üncü doz ile aşı tazelemenin gerekebileceğini açıkladı. Sağlık Bakanı Jens Spahn ise Avrupa Komisyonu’na 2022/2023 döneminde en az 4 şirketten takviye aşı ısmarlanması çağrısında bulundu.  İNGİLTERE: Büyük ölçüde AstraZeneca/Oxford aşısını kullanan ülkede Delta varyantı etkisiyle vaka sayıları 3 kata yakın artıp normalleşme 1 ay ertelenince sonbaharda 3’üncü doz aşı uygulanması gündeme geldi. Southampton Üniversitesi, hükümet desteğiyle Cov-Boost isimli bir çalışma başlatarak 7 farklı aşının 3’üncü doz etkisini inceliyor. Çıkacak sonuca göre Eylül ayında özellikle 50 yaş üzerine takviye doz gündeme gelebilir.  ABD: Koronavirüsle mücadelede ülkenin 1 numaralı ismi olan Bilim Kurulu Başkanı Dr. Anthony Fauci, “Tarihsel olarak, en azından koronavirüslere karşı korumanın dayanıklılığı çok uzun sürmüyor” dedi. Ancak 3’üncü doz konusunda aceleci olunmaması kararı alındı. New York Times, “Dünyada birçok ülke kanser, organ nakli gibi bağışıklık problemleri yaratan rahatsızlıkları olanlara 3’üncü doz aşı uygularken biz nüfusun yüzde 5’ini oluşturan bu grubu kaderlerine terk ediyoruz” diyerek tepki gösterdi.  İSRAİL: Dünyada BioNTech aşısı kullanarak aşılamayı en iyi yapan ülkelerin başında geldi. Ancak son haftalarda vaka sayılarında Delta varyantı nedeniyle bir artış tespit edilince 3’üncü doz aşının bağışıklık sorunları olan kişilere ve orta yaş üstü kişilere uygulanması gündeme alındı. 13 yıllık başbakanlığını kaybeden muhalefetin yeni lideri Netanyahu, “Ağustos ayında 50 yaş üstü 3’üncü doz aşılanmalı. Yoksa sonuçları ölümcül olur” dedi. BAHREYN: Haziran başında Çin’deki Sinopharm şirketinin ürettiği aşıdan olanlara, 6 ayın sonunda 3’üncü dozda Pfizer/BioNTech aşılarını sunmaya başladı. İstenilirse üçüncü doz olarak Sinopharm aşısı da uygulanabiliyor. Ancak Bahreyn Sağlık Bakanlığı 50 yaş üzerine Pfizer/BioNTech aşısını önerdi.  BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ: Haziran ayında Çin aşısının iki dozunu olan kişilere ek doz yapılmasına onay verildi. Daha önce de antikor seviyesi düşük kalan bağışıklığı düşük gruplara takviye doz aşı olanağı sunuldu. URUGUAY VE ŞİLİ: Sinovac aşısının iki dozunun bulaşıcılığı önleme etkinliği Uruguay’da yüzde 57, Şili’de yüzde 65 olarak tespit edilmişti. Şili, nüfusunun yüzde 77’sini iki doz Sinovac aşısıyla aşılamış olmasına rağmen son dönemde Delta kaynaklı vaka artışları nedeniyle 3’üncü dozu farklı aşı seçenekleriyle Eylül ayında uygulama kararı aldı. Uruguay da aynı yönde karar aldı.  ENDONEZYA: Sağlık çalışanlarından 3’üncü doz çağrıları yükselirken hükümetin aşılama programının sözcüsü Dr. Siti Nadi Tarmizi, “3’üncü doz aşı ile ilgili olarak herhangi bir bilimsel yayın ya da WHO’dan bir öneri gelmedi. Dolayısıyla beklememiz gerekiyor” dedi.  TAYLAND: Sağlık Bakanlığı’na ait sızan bir belgede, sağlık çalışanlarına takviye doz olarak Pfizer/BioNTech aşısının uygulanmasının toplumda Sinovac aşısına olan güveni azaltacağı gerekçesiyle önerilmediği belirtildi. Belgenin, hem sosyal medyada hem de yerel basında geniş çapta paylaşılmasının ardından Sağlık Bakanı Anutin Charnvirakul, dokümanın gerçek olduğunu itiraf etti.

Sinovac ne diyor?

Türkiye dahil 90 ülkeye aşı veren Çinli Sinovac’ın CEO’su Yin Weidong, “İki doz aşıyı tamamladıktan sonra, vücudumuz zaten bir bağışıklık hafızası üretmiş oluyor. 3’üncü doz aşıya ne zaman ihtiyaç duyulacağına gelince, lütfen araştırmacılara bunu incelemek için daha fazla zaman verin” açıklaması yaptı. Sinovac’ın iddiasına göre 3’üncü doz Sinovac aşısı ile antikor seviyesi 1 haftada 10, ikinci haftada 20 kata kadar artıyor. Ancak uzmanlar veri olmadığı için bu açıklamaya şüpheyle bakıyor. Sinovac’ın  Delta varyantına karşı ürettiği antikorun üçte bire düştüğü belirtiliyor.

Türkiye üçüncü doz kararını nasıl aldı?

Üçüncü doz tartışması dünyada ilk olarak Pfizer CEO’su Albert Bourla’nın Nisan ayında yaptığı açıklamayla başladı. Bourla ilk aşıdan sonraki 6 ila 12 aylık dönemde 3’üncü bir doza ve ardından yıllık yeniden aşılamaya ihtiyaç olabileceğini söyleyince eleştirilerin hedefi olmuş, daha fazla aşı satmak için bu tür bir açıklama yapmakla suçlanmıştı.  Ancak takip eden haftalarda benzer bir açıklama BioNTech şirketinin kurucusu Prof. Uğur Şahin’den de geldi. Mayıs ayında online katıldığı Bilim Kurulu toplantısının ardından ikinci dozu takiben 6 aydan erken olmamak kaydıyla 3’üncü doz aşının yapılabileceğini söyledi.  Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da o dönemde “hatırlatma dozu” olarak da nitelendirilen 3’üncü dozun yerli aşıyla yapılmasını hedeflediklerini söylemişti. Hemen ardından Erdoğan, 3’üncü doz aşı olduğunu açıklamıştı.  Manisa Celal Bayar Üniversitesi’nin iki doz Sinovac aşısı olan 1053 sağlık çalışanı üzerinde yaptığı antikor araştırması, 3’üncü dozun gerekebileceği sonucunu verdi.   Türk Tabipleri Birliği ise 29 Haziran’da Sağlık Bakanlığı’na gönderdiği mektupta Sinovac aşısının koruyucu etkisinin tartışmalı olduğuna dikkat çekerek “3’üncü doz aşı uygulaması bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır” dedi.

Üçüncü dozu kimler hangi aşıyla olmalı?

Türkiye’de iki doz Sinovac aşısı olanların yaşlarına bakılmaksızın Biontech ile takviye doz aşı olmaları yönünde bir görüş birliği var. İki doz Biontech olanların veya bir doz aşı olduktan sonra hastalık geçirenlerin şimdilik takviye doza ihtiyacı olmadığı düşünülüyor. Ancak iki doz Biontech aşısının üzerinden 1 yıl geçtikten sonra antikor seviyesinin 3’üncü doza ihtiyaç olabilecek kadar düşme ihtimali değerlendiriliyor.  Nitekim Pfizer kısa süre önce aşılarının 12 aydan sonra “hatırlatıcı doz” ile takviye edilmesi gerekebileceğini duyurmuştu. 

‘Hastalığı geçirene şimdilik gerek yok’

Türkiye’de bilim insanları 3’üncü dozla ilgili olarak şunları söylüyor:   Prof. Dr. Derya Unutmaz: Hong Kong’da yapılan bir çalışmada BioNTech aşısının Sinovac’a göre çok daha yüksek antikor yaptığı yayınlandı. Bundan, Sinovac olan risk grubundakilerin 3’üncü doz BioNTech olmasını tavsiye ediyorum, bulaştırmayı da önlüyor. Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: Herkese ‘3’üncü doz aşı yaptırın’ demek için henüz yeterli veri yok. Ancak virüsle çok sık temas eden sağlık personelinin, iki doz Sinovac aşısı oldukları için 3’üncü dozu Pfizer-BioNTech’le olmaları yönündeki önerimizi daha önce Sağlık Bakanlığı’na iletmiştik.  Prof. Dr. Kayıhan Pala: İki doz Sinovac olanların 3’üncü dozu Delta varyantına karşı daha güçlü olduğu için BioNTech tercih etmeleri uygun olur. İki doz BioNTech yaptıranlar için şimdilik ek doza gerek yok. Hastalığı geçirenler için de şimdilik takviye doza gerek yok. Prof. Dr. Osman Elbek: Sorun Sinovac’ın düşük etkinliği ve bu düşük etkinliğin zamanla daha da düşmesi. 50 yaş üstü kişilerin ve sağlık çalışanlarının 3’üncü doz olmaları yerinde karar.  Doç. Dr. Emrah Altındiş: Herkese 3’üncü doz icin Pfizer’i tercih etmelerini öneriyorum. Pfizer aşısı, Sinovac’a göre çok daha koruyucu ve güvenli. Tek doz ek Pfizer aşısı, Sinovac’a gore, daha güçlü bir bağışıklık yanıtı oluşturuyor. 

Dünya sağlık otoriteleri temkinli

Dünya Sağlık Örgütü (WHO): Aşıda 3’üncü doz için elimizde yeterli veri yok. Bu konuda çalışmalar sürüyor. Gelişmiş ülkeler 3’üncü doz yerine ellerindeki aşıları yoksul ülkelerle paylaşmalı.  Avrupa İlaç Ajansı (EMA): Ülkeler, takviye doz konusunda ‘prematüre’ adımlar atmamalı. 3’üncü doz uygulamak için en doğru zamanın ne olacağına ilişkin veriler sunan tıbbi deneyler ya da gerçek dünyadan kanıtlar beklenmeli.  Amerikan Salgın Hastalıkları Önleme Merkezi (CDC): 3’üncü doz aşı konusundaki verileri ve araştırmaları takip etmeye devam edeceğiz. Yaşlılar ve bağışıklık problemleri olan hastalar için ekstra doz uygun olabilir.