Mayısta pik, Haziranda hızlı düşüş

ABD’de University of Washington’a bağlı “The Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME)” dünyada tüm ülkelere yönelik salgın projeksiyonları yapıyor. Daha önce Türkiye ile ilgili açıklanmayan vaka sayıları bu enstitü tarafından doğru tahmin edilmiş, hatta IHME’nin aylar öncesinden yaptığı “Türk sağlık sistemi 2020 Aralık’ta en zor günlerini yaşayacak” tahmini de isabetli çıkmıştı.

Normalleşme olmasaydı...

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın son basın toplantısındaki üçüncü pik uyarısı ve aşılama için hedef gösterdiği Mayıs ve Haziran ayları, IHME tarafından Türkiye için güncellenen projeksiyonda da kritik önem taşıyor. Enstüsü Ocak ayında yaptığı 100 günlük projeksiyonda Türkiye’nin kısıtlamaları sürdürmesi durumunda 1 Mayıs’ta düzlüğe çıkacağını öngörmüştü. Ancak Mart ayında açıklanan kontrollü normalleşme bu hedefin şaşmasına sebep oldu.

Hedef Haziran’da 10 binin altı

Şimdi yeni trend için enstitünün 2 senaryosu var: Kötümser senaryoya göre Türkiye 28 Nisan’da 80 bine varabilecek vaka sayısıyla pik noktasına ulaşacak, Mayıs ayından itibaren de düşüşe geçecek. İyimser senaryo ise bu hafta pik noktasında olacağımızı gösteriyor. Kısıtlamaların da etkisiyle Nisan’ın son haftasından itibaren hızlı bir düşüş trendi başlayacak. Haziran sonuna geldiğimizde özellikle hükümetin de turizm için hedef koyduğu 10 binli rakamlar ve altını görmeye başlayacağız. Aşılama da planlandığı gibi hızlı bir şekilde yapılabilirse günlük vefat sayıları bu süreçte 30-50 bandına kadar düşecek.

Şimdi de ‘hibrit varyant’ endişesi

İngiltere’den çıkıp Avrupa’ya yayılan varyant virüs Türkiye’yi de sarmış durumda. Güney Afrika ve Brezilya varyantları ise endişe vermiş olmasına rağmen çok yaygın olarak görülmüyor. New Scientist dergisi son sayısında bilim dünyasının son endişesini sayfalarına taşıdı. Bu da tehlikeli olarak görülen iki varyantın birleşerek yeni bir mutant virüs ortaya çıkarması. Geçen hafta hibrit-varyant adı verilen bu kombine virüsün ABD ve İngiltere’de dolaşımda olduğu, hatta her 20 vakadan 1’inde hibrit virüse rastlandığına yönelik endişeler doğrulandı. Uzmanlar farklı varyantların bulaştığı bir kişide bu tür hibrit virüslerin ortaya çıkabileceğini belirtiyor. Ancak henüz bu hibrit virüslerin daha ölümcül ya da daha bulaştırıcı olduğuna dair bir veri yok. Bilim insanlarına göre şu an dünyada 1000’e yakın hibrit virüs dolaşımda. ABD ve İngiltere’nin dışında Singapur, Japonya, Kanada ve Danimarka’da bu tür hibritler tespit edildi. Şimdilik hiçbiri endişe verici bulunmadı. Elimizdeki aşılar da halen bu tür değişimlere karşı koruma sağlamayı sürdürüyor.

Bebeğin antikoru anne sütünden

ABD’de American Journal of Obstetrics and Gynecology’de yeni yayınlanan makale aşıların hamile ve emziren kadınlar için güvenli ve etkili olduğunu, hatta bebeklerine de antikor geçmesini sağladığını belirtmişti. New York Times gazetesi, farklı üniversiteler tarafından yapılan başka araştırmalarda da anne sütünün antikorların bebeğe aktarılmasında adeta bir “süper gıda” gibi olduğunu yazdı. Gazetenin haberine göre annelik forumları aşılanan annelerin başka bebeklere de antikor aktarımına yardımcı olmak için sütlerini vermeyi teklif ettiklerine dair mesajlarla dolup taşıyor. NYT’ye konuşan uzmanlar “Aşılanan anneler bebekler için adeta bir süper kahraman gücüne sahipler. Çünkü sütleri antikor kaynıyor” ifadesini kullandı. 

Covid’e karşı günde 20 dakika egzersiz

British Journal of Sports Medicine dergisinde yayınlanan araştırmaya göre haftada toplam 150 dakika koşu, yürüyüş yapan, bisiklete binen ya da yüzenler Covid’i hafif atlatıyor. Araştırma ABD’de 48 bin 440 kişiyle yapıldı. Düzenli olarak orta-yüksek yoğunlukta spor yapanlar arasında Covid’ten hastaneye yatış, yoğun bakım ünitesine kabul ve ölüm oranları önemli ölçüde düşük çıktı. Ancak dikkat; araştırma spor yapanların Covid’e daha az yakalandığını iddia etmiyor. Doktorlar “Aşı yerine spor yapın demiyoruz. Ancak aşıyı beklerken riskleri azaltmak için yapabileceğiniz en önemli şey egzersiz” diyorlar.

Aşı karşıtlığı azalıyor

Covid, son yıllarda artan aşı karşıtlığını tersine çevirdi. Halen Fransa gibi ülkelerde aşı reddi yüzde 60’larda seyrediyor olsa da son yapılan araştırmalar dünya genelinde aşı karşıtlığının gerilediğini gösteriyor. YouGov tarafından 11 ülkede yapılan son çalışma “mutlaka aşı olacağım” diyen kişilerin oranında geçen yıla göre 9 puanlık artış olduğunu gösterdi. 7 ülkedeki artış 20 puana vardı. Metropoll’ün Ocak ayındaki Türkiye’nin nabzı anketinde ülkemizde aşı yaptıracağını söyleyenlerin oranı yüzde 51.5 çıkmıştı. 

Aşılar bulaşı önler mi?

Aşıların koruyuculuk süresinin yanısıra ‘bulaş’ önleme yetenekleri de bilim dünyasının henüz net cevap veremediği sorulardan biri. ABD’de Salgın Hastalıkları Önleme Merkezi CDC önce “Aşı olanlar virüs taşıyıcısı değil, bu nedenle bulaştırmazlar” açıklaması yaptı. Ama bir gün sonra geri adım atmak zorunda kaldı. CDC yetkilileri, ABD’lilere “Aşı olsanız da tedbiri elden bırakmayın. Sürü bağışıklığı eşiğine kadar maskeleri çıkarmayın” çağrısı yaptı. 

mRNA aşılarını ona borçluyuz

Macar bir kasabın kızı olarak dünyaya gelen Katalin Kariko, çocukluğundan beri bilim insanı olmak istiyordu. Szeged Üniversitesi’nde doktorasını yaptı. 1985’te eşi ve 2 yaşındaki kızıyla ABD’ye gitti. O zamanlar Macar hükümeti yurtdışına 100 dolardan fazla para çıkarılmasına izin vermediği için biriktirdikleri bin 246 doları kızları Susan’ın oyuncak ayısının içine sakladılar.  Kariko, mRNA’nın, hücrelere kendi ilacını üretmesi talimatını iletebilecek bir araç olarak kullanılabileceğini düşünüyordu. Bu düşüncesini yıllarca laboratuvar laboratuvar gezerek ispatlamaya çalıştı. Hatta bu fikri saplantı haline getirdi. Ancak kimseyi inandıramadı. 1989’da Pennsylvania Üniversitesi’nde Dr. Elliot Barnathan ile birlikte mRNA üzerine çalışmaya başladılar. Teorileri doğruydu. Ancak bunu anlatan makaleleri birçok bilimsel yayın organından ret cevabı aldı. Sonunda “Bağışıklık” isimli dergide yayınlandı ama kimsenin ilgisini çekmedi. Elliot Barnathan da özel sektörden gelen teklifi değerlendirerek üniversiteden ayrıldı. Kariko yalnız kaldı. Bir süre sonra Kariko, Dr. Drew Weissman ile çalışmaya başladı. İkili, bu yeni yöntemin maymunlarda alyuvar üretimini artırmakta kullanılabileceğini kanıtladı. Ardından da mRNA teknolojisi sayesinde ortalama 10 yıl süren aşıların çok daha hızlı ve etkili bir şekilde geliştirilebileceği iddiasını ortaya attı. Ölü virüsü vücuda enjekte etmek yerine mRNA enjeksiyonu ile hücreler antikor üretmeye programlanabilirdi. Kariko’nun çalışmasını iki bioteknoloji BioNTech ve Moderna ciddiye aldı. Ardından 2020 başında Covid salgını patladı. BioNTech, Pfizer’la birlikte aşı için gerekli kodları sadece saatler içinde yazdı. Moderna içinse bu süre iki gün sürdü. Kariko sayesinde bir yıl gibi rekor sürede aşılar geliştirildi, milyonlarca insanın hayatı kurtuldu. 

Tam kapatma ve aşılamanın ödülünü aldılar

Bugün tüm dünyada, büyük ölçüde ‘eski normale’ dönebilen tek ülke var: Birleşik Krallık. Salgının başında önlem almakta geciken, ardından Covid’in ölümcül bir varyantının etkisi altına giren ada ülkesi, son 3.5 ayı tam karantinada geçirdi. Dünyanın en sert kapanma önlemleri bu ülkede alındı. Öyle ki parklardaki banklarda bile iki kişinin yan yana oturması yasaktı. Bir yandan da müthiş bir hızla aşılama yapıldı. Kısa süre içinde yetişkin nüfusun yarısından fazlası aşılandı. 12 Nisan’da barlar, spor salonları, kuaförler, müzeler açıldı. Eğer vaka sayısı tekrar artmazsa, tüm kısıtlamalar 21 Haziran’da tamamen son bulacak.