Salgında çocukların ekran süreleri zirve yaptı, korkmalı mıyız?

Pandemi yüzünden eve tıkılan çocuklar ekranlara bağımlı hale geldi. Uzaktan eğitim bir yana sosyalleşmek için bilgisayar, tablet, telefonu ellerinden düşürmüyorlar. Peki bunun uzun vadeli etkileri neler olacak? Aileler ne yapmalı? Psikolojik Danışman Ömer Yalın Kaya, Oksijen için yazdı...

Marketing Türkiye’ye göre 2020 Nisan ve Mayıs aylarında günlük TV izleme süresi kişi başı 9 saate kadar yükselmiş durumda. Evlerde eskiye göre daha çok TV ve üyelik gerektiren kanallar izleniyor. Kısıtlamalar normalde televizyonu daha az tercih eden 12-19 yaş grubunda yüzde 42 daha fazla reyting üretti. Washington Post’un haberine  göre yetişkin iPhone kullanıcılarının telefon kullanım süreleri 2 ilâ 3 kat arasında yükseldi. Bu sürenin yüzde 90’ı sosyal medya uygulamalarında geçiriliyor. 

Evdeki durumu bir hayal edelim

Evin çalışan yetişkini ya evden çalışıyor ve sürekli ekran başında ya da işe gidiyor ama gözü sürekli telefonunda. Çalışmayan yetişkin ev işleri dışında ya TV karşısında ya da aynı zamanda elinde telefonu, sosyalleşmeye çalışıyor. Çocuklar ise derslere bilgisayar ya da tablet ile ekran başında giriyor, EBA TV’den tekrar için televizyon başına geçiyor ve dinlenmek için de annesi ya da babası ile beraber televizyon izliyor, konsolda oyun oynuyor ya da uzmanlar riskli olduğunu söylese de ailesi ile sosyal medya paylaşımı yapıyor. Sağlık portalı Healio’da yayınlanan bir araştırmaya göre Doğu Asya’daki gençlerin %90’ı uzağı görmekte zorlanıyor, son 30 yılda Amerika’da miyop vakası ikiye katlanmış durumda ve en büyük artış da salgın sonrasında yaşanmış.  Ancak çok daha büyük bir tehlike kapıda ve hızla ilerliyor: Çocukların sosyalleşmesi şekil değiştiriyor. Sosyalleşmenin aktörleri arasına girmiş olan ekran, öğrencilerin davranışlarını düzenleme, duygu kontrolü vb. sosyal-duygusal becerilerinin gelişmesine engel oluyor.

Çocuklarda mimik ve jest becerileri geriliyor

TÜSİAD ve CASEL araştırmalarına  göre geleceğin dünyasında başarılı olabilmek için teknoloji kullanımı kadar sosyal-duygusal beceriler de çok önemli olacak. Ancak bu becerilerin gelişmesi için gerekli şartları ekran önünde karşılamak çok zor. Ekranda gözükmeyen alanlarda dilediği gibi davranma özgürlüğü olduğunu çocuklar da farketti. Bu durum, sosyal etkileşimin önemli parçaları olan mimik ve jestleri kullanma becerilerinin gerilemesine sebep olabilir.

Yasaklamak doğru değil

Küçük çocuklarda oyun, büyük çocuklarda ise arkadaş grupları ile belirginleşen sosyalleşme etkinlikleri beyin gelişimi açısından çok önemli. Bir çocuğun beynine verilebilecek en büyük hasar onu yalnızlaştırmak, ötekileştirmek ve reddetmektir. Telefonunu almak, televizyonu yasaklayıp odasına göndermek, internet erişimini kesmek gibi davranışlar, çocukların teknoloji ile geçirdiği süreden kaynaklanan hasarları yok etmez, daha büyük hasarlar oluşturur. Ebeveynlerin asıl özen göstermesi gereken şudur: “Çocuğun telefon, internet ve televizyon ile gidermeye çalıştığı ihtiyaçlarını başka yollarla da gidermesine nasıl yardımcı olabilirim?” 1. Empati. Kendinizi onların yerine koyun. Her türlü teknolojik olanak yaşamlarını kolaylaştırıyor ve salgına rağmen arkadaşları ile sosyalleşiyor ve yeni insanlar ile tanışıyorlarken niye bunları kullanmayı bıraksınlar? 2. İletişim kurun. Yaşantılarınızı, deneyimlerinizi ve çıkmazlarınızı paylaşın. Dışarıdan bir ses olmalarına, hatta size tavsiye, akıl vermelerine izin verin. Böylece sıra size gelecek. 3. Kabulcü olun ve özel hayatın gizliliğine saygı gösterin. Sıra onun anlatmasına ve sizin dinlemenize gelince, onu eleştirmeden ve yargılamadan dinleyin. Özellikle gençleri, asla ama asla yetersiz olmak ve/veya akılsızca tercih yapmak ile suçlamayın; tüm iletişimi kaybedersiniz. 4. Çocukla çocuk olun. Elbette evdeki yetişkin ve ebeveyn kimliğinizden vazgeçmeyin. Ama bilinçli şekilde, istediğiniz zaman onun seviyesine inebildiğinizi gösterin ve böylece oyununa ortak olun. 5. Özel hayatına müdahale etmeden onunla beraber oyun oynayın. İster sosyal medya paylaşımı ister video oyun olsun, siz de ona katılın ve düzeltmeye değil sadece eğlenmeye çalışın. Oyun bittikten sonra, sizce doğru ve yanlış olduğunu düşündüğünüz kısımları söyleyin. Oyun sırasında söylemek sizi “büyük” yapar ve büyükler oyunları bozar.  6. Siz onunla eğlendiniz, paylaştınız ve sizin keyifli bir partner olduğunuzu biliyor. Artık, sizinle beraber farklı bir etkinlik yapmak konusunda daha cesaretli olacaktır. Yürüyüşe çıkmak, beraber kek yapmak, hatta temizlik bile eğlenceli bir etkinliğe dönüştürülebilir. 7. Sizinle yapacağı etkinlikleri planlamasına izin verin. Hem onun sevdiği hem de sizin sevdiğiniz ayrı ayrı etkinliklerde sizle güzel vakit geçirebildiğini bilen çocuk/genç, ortak yapılacak etkinlikler planlamak isteyecektir. 8. Onunla aynı evdeki mükemmel bir yetişkin olmayın. Tüm kusurları ve hataları ile açık yürekli, dürüst, güvenilir olun. Sizin “gerçek” olarak “onun” olduğunuzu bildiği sürece, sizden akıl almaya, size açık olmaya ve sizinle vakit geçirmeye devam edecektir.

Uzmanlar ne diyor?

Dersler ekran süresine girmez Bahçeşehir Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği Bölüm Başkanı Doç. Dr. Yavuz Samur Aileler endişeli, biliyoruz. Ancak çocukların eğitim için ekran başında kaldıkları süre, ekran bağımlılığı olarak değerlendirilmez. Keyfi amaçlı ekran süreleri artıyorsa bu bağımlılık demektir. Ama bu dönemde örneğin dans etmeyi öğreten video izliyor ve dans ediyorsa, endişelenmeyin. Ya da dijital ortamda tek başına değil arkadaşlarıyla oyun oynuyorsa... YouTube videosu izleyeceğine YouTube için videosu çekiyorsa ne güzel, müdahale etmeyin. Yine de her gece 1 saati ailece ekransız geçirin. İdeal olanı değil makulü hedefleyin İstinye Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Peyami Çelikcan Çocuklarımızın ekran sürelerini daha doğru koordine edebilmek için kurallar belirleyin. Örneğin yemek sırasında ekranlar kapansın, odalarını medya merkezine çevirmeyin, İnternet evin her yerinden sınırsız ve süresiz olmasın. Mobil araçların şarjları için evde tek bir şarj merkezi oluşturun. 5-18 yaş arası için ise ideal ekran süresi, bedensel ve uyku süresini kısıtlamayacak, görev ve sorumluluklarını engellemeyecek şekilde belirlenebilir. Ancak doğal olarak pandemi döneminde ideal olandan çok, makul olanı hedeflemek gerekir.  Arkadaşlarıyla iletişim kursun Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Esra Ercan Bilgiç Ders süreleri çıktıktan sonra çocuğun yaşına göre ekran süresi ayarlanmalı. Çocuğunuz uykusunu alsın, iyi beslensin, derslerini düzenli takip etsin, ödev ve sorumluluklarını yerine getirsin kalan süreyi ekran başında geçirebilir. Çocuklarınızın sosyalleşmesi çok önemli, eğer arkadaşları ile internet üzerinden iletişime geçiyorsa engel olmayın. Diğer taraftan YouTube’da boş vakit geçirmesine sınır getirilmeli, tanımadığı insanlarla iletişim kurması engellenmeli. Kişisel verilerini korumayı bilmeli.