Facebook ABD’deki 2016 seçimlerinde Rusya manipülasyonuna izin verdiği ortaya çıktıktan sonra pek çok güvenlik sözü verdi ancak yeni bir araştırma, şirketin vaatlerini sadece “gelişmiş” ülkelerde yerine getirdiğini, dünyanın geri kalanında ise işleri adete oluruna bıraktığını ortaya koyuyor. The Guardian gazetesinin yaptığı kapsamlı araştırma, Facebook’un devlet liderleri ve siyasetçilerin kamuyu yanlış yönlendirmelerine ya da muhaliflerin üzerine gitmelerine izin verdiğini gösterdi. Eski bir şirket çalışanı da Facebook’un bazı durumlarda söz konusu ülkelerdeki liderlerden çekindiği için hiçbir önlem almadığını iddia ediyor. Gazete, 25 ülkede Facebook personeli tarafından tespit edilen siyasi manipülasyonlara dair 30’dan fazla vakayı inceledi ve sosyal medya şirketinin “ABD’yi ve diğer zengin ülkeleri etkileyen ihlalleri ele almaya öncelik verdiğini ancak yoksul, küçük ve batılı olmayan ülkelerde platformunun suiistimal edilmesine izin verdiğini” tespit etti. Daha önce Facebook’un “doğruluk” masasında çalışan veri uzmanı Sophie Zhang, “Facebook, kendisine yönelik yüksek halkla ilişkiler riski teşkil etmediği için çok sayıda şikayeti yanıtlamıyor” diyor. Facebook’un Eylül 2020’de düşük performans gerekçesiyle işten çıkardığı Zhang, şirketteki son gününde uzun bir veda mesajı yayınlayarak “yabancı hükümetlerin platformumuzu kötüye kullanarak kendi vatandaşlarını yanıltmak için çok sayıda bariz girişimde bulunduğunu” söylemişti. The Guardian’a da “Facebook sadece benim gibi birilerin bunu sızdırıp büyük bir yaygara koparmasından korkuyorlar” diyor.
Facebook iddiaları reddetti
Facebook sözcüsü Liz Bourgeois, iddiaları reddediyor. “Tüm dünyada suiistimalin peşine düşüyoruz, bu işe odaklanmış uzman ekiplerimiz var. Sonuç olarak, birlikte hareket eden sahte hesaplarca yönetilen 100’den fazla ağı kaldırdık. Bunların yaklaşık yarısı, Latin Amerika, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Asya Pasifik bölgesi dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde faaliyet gösteren yerel ağlardı.” Zhang, sahte etkileşimi ortadan kaldırmakla görevli bir ekipte çalışmak üzere Ocak 2018’de işe başlamış. Tespit ettiği suiistimallere bariz bir örnek, Ağustos 2018’de Orta Amerika ülkesi Honduras’ta bilinen tüm “sivil” sahte etkileşimlerin yüzde 90’ını Devet Başkanı Juan Orlando Hernández’in çekmesi. Zhang, işteki sekizinci ayında Hernández’in ekibinin yüz binlerce sahte “beğeni” ile devlet başkanını sayfasındaki içeriği artırmak için doğrudan kampanyaya dahil olduklarına dair kanıtlar bulmuş. Hernández’in resmi Facebook sayfasının yöneticilerinden biri, yüzlerce sahte profil yaratmış, ekip bu profillerden Hernández’in gönderilerine sahte beğeniler göndermiş. Hernández, pek çoklarının hileli bulduğu 2017 seçimi sonucunda yeniden seçildi. Yolsuzluk ve insan hakları ihlalleri iddialarının arkası kesilmedi. İddiaya göre, Azerbaycan’daki iktidar partisi bu boşluğu kullanarak bağımsız medya kuruluşlarının ve muhalif politikacıların sayfalarına milyonlarca tacizkâr yorum bıraktırmış.
Facebook’un Honduras ağını kaldırması yaklaşık bir yıl, Azerbaycan kampanyasını kaldırması ise 14 ay sürmüş.
Troller kurallardaki boşluktan yararlanıyor
Zhang’ın “sayfa suiistimal” olarak adlandırdığı bu sahte etkileşim elde etme yöntemi, Facebook politikalarındaki bir boşluk sayesinde mümkün.
Şirket, kullanıcı hesaplarının gerçek kişilere ait olmasını şart koşuyor ve kullanıcıların birden fazla hesaba sahip olmasını engelliyor ancak beğenme, paylaşma ve yorum yapma dahil olmak üzere hesapların yapabildiği birçok etkileşime yetkisi olan Sayfalar (Pages) için böyle bir kural yok.
Facebook’un trollere karşı mücadelede ülkeleri önceliklendirdiği, yöneticiler tarafından Zhang’e itiraf edilmiş.
Bir Facebook müfettişi, sahte yorumlar üreten bir ağın Arnavut hükümet yetkilileriyle ilişkisini tespit etmiş ama meselenin peşi bırakılmış. Bolivya’da Ekim 2019 genel seçimleri öncesinde bir başkan adayını destekleyen sahte hesap ağı tamamen göz ardı edilmiş. Tunus ve Moğolistan’daki ağlar, Tunus’taki seçimlere ve Moğolistan’daki anayasal krize rağmen incelenmemiş. Irak’taki 2019 protestoları ve siyasi krizi sırasında bir müfettiş, bazı hesapların kaldırılması gerektiğini kabul etmiş ama herhangi bir yaptırım uygulanmamış.
‘Banka soygunu gibi’
Zhang, Facebook’un güçlü politikacıları cezalandırma konusunda çok isteksiz olduğunu ve harekete geçtiğinde ise çok hafif yaptırımlarla yetindiğini savunuyor. Zhang, bu durumu, “Bir bankayı başarıyla soydunuz diyelim. Size verilen ceza, soygunda kullandığınız araçlara el konması ve bir gazetede kamuoyuna ‘Bu kişiyi banka soyarken yakaladık. Bunu yapmamalıydı’ denmesi oluyor” diye tarif ediyor. “Esasen Facebook’ta olan budur. Böylece bazı siyasi liderler bunu alınabilecek bir risk olarak görüyor. Bu durumda, çalınan para zaten çoktan harcanmış oluyor.”