İsrail’in İran’a düzenlediği operasyona dair 10 soru 10 cevap

İsrail’in İran’daki nükleer tesislere düzenlediği son saldırı, Orta Doğu’daki gerilimi tehlikeli bir seviyeye taşıdı. Hedef alınan nükleer tesisler, kullanılan mühimmatlar, hava savunma sistemlerinin zafiyetleri ve İran’ın olası misilleme kapasitesi bölgedeki güç dengesini yeniden tartışmaya açtı. İşte tüm dünyanın takip ettiği saldırı ve misilleme denklemine dair 10 kritik sorunun yanıtı...

1- İsrail, İran'ın nükleer tesislerini yok edebilir mi?

İsrail, İran'ın nükleer tesislerini tek başına yok edebilir mi? İsrail, Natanz’ın santrifüjler, elektrik odaları ve diğer altyapılar içeren çok katlı yeraltı tesisine "zarar verdiğini" açıkladı. İkinci nükleer tesis Fordo'nun hedef alınıp alınmadığı henüz net değil. İran her iki nükleer tesisi bu tür saldırıları düşünerek inşa etti. Yakıt zenginleştirme için Fordo tesisi bir dağın altına gömülü. Ayrıca hem Fordo hem de Natanz onlarca metrelik betonarme altında. Böyle bir yapıyı yok etmek, sığınak delici bombalarla ardışık vuruşlar gerektiriyor.

2- İsrail'in elindeki bombalar neler?

ABD'nin bu tür saldırılar için tasarlanmış 30.000 librelik bombaları var. Bu bombalar B-2 gizli bombardıman uçakları tarafından taşınıyor. İsrail’in, eğer tek başına hareket ediyorsa, seçenekleri daha sınırlı. İsrail F-15 savaş uçakları, her biri 5-6 metrelik betonu delebilen 4.000-5.000 lb'lik GBU-28 sığınak delici bombalar taşıyor.

Emekli ABD Hava Kuvvetleri Generali Charles Wald, iki ay önce yaptığı açıklamada, İsrail güçlerinin Fordo ve Natanz'ı yok etmek için "yeterli sayıda 5.000 librelik bombaya sahip olmadığını" söylemişti. İsrail’in elinde daha çok BLU-109 2.000 libre mühimmat delici bombalar var, bunlar F-35’ler tarafından da taşınabiliyor. İsrail bu bombaları Ekim 2024'te Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ı Beyrut'taki bir yeraltı sığınağında öldürmek için kullandı, ancak o zaman bile suikast için birden fazla bomba  kullanılmıştı. İran'ın nükleer programını koruyan takviyeli sığınaklara nüfuz etmek çok daha fazlasını gerektiriyor.

3- İsrail, İran'ı uzaktan vurabilir mi?

İsrail nükleer tesisleri, İran'ın hava savunmasının kalan kısmının menziline bile girmeden, savaş uçaklarından fırlatılan balistik füzeler (muhtemelen Suriye hava sahasının üzerinden uçarak) ile hedef alabilir. Ancak bunlar tek başına yeterli olmaz. Londra'daki Royal United Services Institute'un askeri bilimler bölümünün başkanı Matthew Savill, "İran'ın nükleer programına önemli zararlar verebilirler. Ancak her şeyi tek başlarına yok etmeleri şüpheli, ancak zamanla vurmaya devam etmeye hazır olduklarını düşünüyorum” dedi.

4- İran'ın uranyum zenginleştirme kapasitesi ne?

İsfahan yakınlarındaki Natanz ve Kum yakınlarında bir dağın içine kurulmuş olan Fordo, İran'ın başlıca uranyum zenginleştirme tesisleri. Her iki tesis de çeşitli derecelerde zenginleştirilmiş uranyum üretmek üzere tasarlanmış binlerce santrifüj işletiyor. Sonuç olarak İran'ın nükleer silah yapabilmesi için ihtiyaç duyacağı şey, yüzde 90 oranında zenginleştirilmiş uranyum. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın mayıs ayındaki tahminine göre İran'ın toplam stoku 408,6 kg. Natanz ve Fordo'daki gelişmiş santrifüjler ise ayda ortalama 33.5 kg üretim yapıyor.

5- İran ne zaman nükleer silah üretebilir? 

Washington DC merkezli Bilim ve Uluslararası Güvenlik Enstitüsü'nün bu ayki raporuna göre, İran üç hafta içinde "dokuz nükleer silaha yetecek” kadar uranyum zenginleştirebilir. ISIS raporuna göre, zenginleştirilmiş uranyum stoklarının çoğu, Isfahan'daki Yakıt Plaka Üretim Tesisi'ne (FPFP) taşınmış olabilir. IAEA, önceki yıllarda İran'ın zenginleştirilmiş uranyum stokunun %83'ünün FPFP'de tutulduğunu iddia etmişti.

6- İran'ın gizli tesisleri var mı?

Nükleer silahlar uzmanı Darya Dolzikova, İsrail'in İran'ın nükleer zenginleştirme kapasitesini tamamen yok etmesinin zor olacağını söyledi: "Natanz, İran'ın tek zenginleştirme tesisi değil; en sertleştirilmiş sahası Fordo da etkilenmedi, ülke genelindeki diğer önemli nükleer sahalar da etkilenmedi. İran nükleer silah üretme kararı alırsa, bunu muhtemelen güçlendirilmiş ve potansiyel olarak hala gizli tesislerde yapacaktır."

 7- İsrail'in amacı ne?

İsrail, İran'ın nükleer silah geliştirme çabalarını etkisiz hale getirme nihai amacına ek olarak, İslam Devrim Muhafızları Ordusu Başkomutanı Tümgeneral Hüseyin Selami de dahil olmak üzere bir dizi üst düzey askeri lider, politikacı ve bilim insanını öldürdü. Bu, İsrail’in hedefleri arasında rejim değişikliği olabileceğini gösteriyor. Uzmanlar, İsrail'in bu iddialı hedeflerden herhangi birini tek başına gerçekleştirebileceğine şüpheyle yaklaşıyor. 20’nci yüzyılda gerçekleştirilen bombardıman operasyonlarını inceleyen Bombing to Win kitabının yazarı ve ABD askeri tarihçisi Robert Pape da "İsrail hava kuvvetleri İran'ın nükleer programını kesin olarak ortadan kaldıramaz. Saldırıdan kurtulan parçalar gizlice bir araya getirilebilir ve İran'ın nükleer misillemesine ilişkin korkular kesinlikle artacaktır; tıpkı 2003'te Irak'ta olduğu gibi, muhtemelen bir kara savaşını hızlandıracaktır…” dedi. 

Ayrıca İsrail'in herhangi bir hava bombardımanının Tahran'daki hükümeti devirmekte başarılı olma ihtimalinin düşük olduğu konusunda da uyararak "Hava gücü tek başına hiçbir zaman bir hükümeti devirmemiştir" diye ekledi. 

8- İran'ın hava savunma sistemleri nasıl performans gösteriyor?

Geçen yıl İsrail İran’a, İran'ın en gelişmiş hava savunmalarının çok ötesinden havadan fırlatılan balistik füzeler kullanarak saldırmıştı. Bu saldırı İran'ın en gelişmiş hava savunmalarını, özellikle Rus S-300 hava savunma sistemlerini ciddi şekilde zayıflattı ve geriye ne kaldığı belli değil. Cuma sabahı İsrail ordusu, "İran rejiminin Batı İran'daki hava savunma sistemine yönelik geniş çaplı bir saldırının tamamlandığını" ve "düzinelerce radar ve karadan havaya füze rampasının" imha edildiğini duyurdu. İsrail, nükleer tesislere sığınak delici bombalarla saldırmadan önce, muhtemelen radarı hedeflemek ve mürettebatın SAM (uçaksavar füzeleri) sistemlerini açmasını engellemek için tasarlanmış radyasyon önleyici füzeler kullanarak İran'ın hava savunma sistemlerinin geri kalanını yok etmiş veya engellemiş olmalı. Ancak İran, yıllardır tam da bu türden bir saldırıya hazırlanıyor.  Rusya veya Çin tarafından tedarik edilen birçok hava savunma sistemine ve ilk saldırı dalgasını atlatabilecek birçok mobil fırlatıcıya sahip. Bunlar önümüzdeki günlerde devreye girebilir. İran'ın daha az gelişmiş hava savunması bile İsrail uçakları için tehlikeli olabilir. Örneğin, Suriye 2018'de 1960'ların sonlarında hizmete giren bir Rus sistemi olan S-200 yüzeyden havaya füzesiyle bir İsrail F-16'sını düşürdü.

9- İran'ın cevabı ne olacak?

İsrail, İran'ın şu ana kadar 100'den fazla insansız hava aracı fırlattığını söyledi, bunların çoğu Rusya'nın Ukrayna'ya karşı sıklıkla kullandığı türden 136-Şahedler gibi görünüyor. Bunlar düşük hızlı drone’lar, hedeflerine ulaşması saatler sürüyor, bu da İsrail hava savunmasının onları kolayca yok etmesini sağlıyor. Yine de, İran stratejisi İsrail'in önleyici füze stoklarını tüketmek ve ardından daha gelişmiş ve vurulması daha zor balistik füzelerini göndermek olabilir. Demir Kubbe'yi de kapsayan ve geçen yıl sonlarında ABD'nin Thaad füze savunma sistemiyle güçlendirilen İsrail'in üç katmanlı füze savunma sistemi güçlü bir yapıya sahip.

10- İsrail'in yaşadığı sorun ne?

İran'ın 2024'te İsrail'e yönelik gerçekleştirdiği önceki saldırılarda neredeyse kusursuz bir performans gösterdi. Ancak, iki ABD donanma muhribi ve iki RAF jeti de dahil olmak üzere ABD ve İngiltere askeri varlıkları, bu saldırılar sırasında gelen füzeleri takip ederek ve ABD örneğinde olduğu gibi bazılarını düşürerek İsrail'in hava savunmasını güçlendirdi. İngiltere, bu kez İsrail'in savunmasına katılmayacağını ilan etti. İsrail'in füze savunma sistemleri tedariki sorun haline geldi ve ülke, Yemen'de İran, Hizbullah ve Husi militanlarının yoğun saldırılarıyla geçen bir yılın ardından hava savunma sistemlerini yeniden tedarik etmekte zorlanıyor. Geçtiğimiz ekim ayında, balistik füzeleri düşürmek için kullanılan Arrow füze savunma sistemlerini üreten devlet şirketi Israel Aerospace Industries, üretim hatlarını tam kapasitede çalıştırmak için üç vardiya çalışmak zorunda kaldığını açıklamış ve "Stokları yenilememiz gerektiği bir sır değil" demişti. İran'ın son aylarda balistik füze üretimini ayda yaklaşık 50'ye çıkardığı ve bu sayede İsrail'in kendisini savunabileceğinden daha fazla füze fırlatabilmeyi hedeflediği bildiriliyor. İran'ın şu anki balistik füze ve insansız hava araçları stokları sıkı bir şekilde korunan bir sır. Aancak ABD istihbaratının tahminlerine göre ülkenin, 2.000 libre veya daha üstü patlayıcı taşıyabilen savaş başlıklı yaklaşık 2.000 balistik füzesi var.