İsviçre'nin tek derdi Washington'a verilebilecek yanıt: F-35 anlaşması tarih olabilir

İsviçre’de siyasi partiler arasında geniş bir destek bulan girişim, ABD’li savunma devi Lockheed Martin’den alınması planlanan 36 adet F-35A savaş uçağı siparişinin iptal edilmesini hedefliyor. Gerekçe ise, ABD Başkanı Donald Trump’ın İsviçre’ye karşı uygulamaya koyduğu dünya çapındaki en sert gümrük tarifelerinden biri olan %39'lık oran.

Satın alımın toplamda 7.3 milyar İsviçre frangına (yaklaşık 9.1 milyar dolar) mal olabileceği tahmin ediliyor. Ancak Trump’ın ithalat vergilerini uygulamaya koymasının ardından, bu alım planı Bern’de giderek daha fazla sorgulanır hale geldi.

Artan maliyetler tartışmayı alevlendirdi

Zaten haftalardır İsviçre gündemini meşgul eden savaş uçağı alımı, hükümetin Washington’la yaşanan maliyet anlaşmazlığını “bir yanlış anlama” olarak açıklamasıyla daha da tartışmalı bir hal aldı. Hükümetin başlangıçta beklediğinden daha yüksek maliyetlerin ortaya çıkması kamuoyunda tepkilere neden oldu.

Yeşiller Partisi milletvekili Balthasar Glättli, “Ticarette bize taş atan bir ülkeye hediye verilmemeli,” diyerek ilkbaharda meclise sunduğu alımın iptali teklifinin eylül ayında parlamentoda tartışılabileceğini açıkladı.
Sosyal Demokratlar Eş Başkanı Cédric Wermuth ise Bloomberg’e gönderdiği açıklamada, “Halkın bu alımı durdurabilmesi için referandumun yenilenmesini talep ediyoruz,” dedi.

Tepkiler hem sağdan hem de soldan

Başta sol partiler öncülük etse de, Trump’ın uygulamaya koyduğu ağır vergilerin ardından Lockheed Martin’den alım yapılmasına karşı çıkan siyasetçi sayısı partiler üstü bir şekilde artıyor. Bu durum, ABD’nin güvenilir bir tedarikçi olup olmadığına dair soru işaretlerini derinleştiriyor.

Lockheed Martin’in 2024 yılında teslim ettiği toplam uçak sayısının yaklaşık üçte birini temsil eden 36 adet F-35A, şirket için de büyük bir anlaşma. Ancak şirket temmuz ayında açıkladığı bilanço verilerinde, Pentagon’un 2026 bütçesinde F-35 siparişlerini azaltması ve rakip projelere daha fazla kaynak aktarması nedeniyle 1.6 milyar dolarlık zarar yazdı.

'Amerikan tarife şoku'

İsviçre’nin liberal politikacılarından ve aynı zamanda Cumhurbaşkanı Karin Keller-Sutter ile aynı partiden olan Hans-Peter Portmann da şüpheciler arasında. “Amerikan tarife şokunun ardından, halkımıza başlangıçta belirtilenden daha pahalıya F-35 alınacağını nasıl açıklayacağız?” diye soran Portmann, anlaşmanın tamamen ya da kısmen iptal edilmesi gerektiğini savundu.

Portmann’a göre hükümet, bu zararı göze alarak anlaşmadan çekilmeli ve ardından Avrupa ile daha yakın savunma iş birlikleriyle İsviçre’nin ihtiyaçlarını nasıl karşılayabileceğini değerlendirmeli.

Yeni hedef neler?

İsviçre’nin güvenlik politikası, tarafsızlık ilkesine dayansa da, silah sanayi ihracatının çatışma bölgelerine yasak olması gibi kısıtlamalar ülkenin savunma kapasitesini zor durumda bırakıyor. Ancak hükümet son dönemde yön değiştirerek, silah alımlarının en az %30’unu Avrupa’dan yapma taahhüdünde bulundu ve Avrupa Birliği ile güvenlik alanında yeni iş birlikleri için görüşmelere başladı.

Analistler İsviçre'nin yeni nesil Eurofighter uçaklarını alabileceğini ifade ediyor.

Kahve dahil her şeye tarife etkisi

İsviçre hükümeti, Trump’tan gümrük tarifelerini düşürmesini son ana kadar müzakere etti ancak başarılı olamadı. Uygulamaya konan %39’luk ek vergi, komşu Avrupa Birliği’ne uygulanan %15’e kıyasla çok daha yüksek. Lüks İsviçre saatlerinden Nespresso kahve kapsüllerine kadar pek çok ürünü kapsayan bu vergi, gelişmiş ülkeler arasında en yükseği.

F-35 ilişkileri yumuşatmak için bir araç mıydı?

ABD’den uçak alımının, Washington ile yürütülen ticaret müzakerelerinde bir “yumuşatma hamlesi” olarak değerlendirilmesi fikri, Trump dönemindeki diğer ticaret anlaşmalarında da gündeme gelmişti. Daha fazla uçak siparişi verilmesi, Trump’ın hoşuna gidebilecek bir jest olarak düşünülüyordu.

Bu bağlamda, İsviçre Dışişleri Bakanı Marco Rubio ile Cumhurbaşkanı Keller-Sutter’in bu hafta ABD’de gerçekleştirdiği görüşmede, iki ülke savunma ilişkilerini güçlendirme taahhütlerini yineledi.