BBC analizi: Macaristan'ın 'güçlü adamı' Orban'ın iktidarı sallantıda

Macaristan Başbakanı Viktor Orban, yaklaşık yirmi yıldır liberal dünya görüşüne karşı çıkıyor ve ülkeyi zaman zaman "liberal olmayan demokrasi" ve "Hristiyan özgürlüğü" ulusu olarak adlandırdığı bir yapıya dönüştürüyor.

Bu arada, ABD Başkan Yardımcısı J.D. Vance ve Gürcistan Başbakanı Irakli Kobakhidze de dahil olmak üzere dünya çapında hayranlar edinen Orban, ABD Başkanı Donald Trump, Orban'ı "akıllı" ve "sert biri" olarak nitelendirmişti.

Trump, Eylül 2024'te "En saygın adamlardan biri, ona güçlü adam diyorlar" ifadelerini kullanarak Orban'a duyduğu sempatiyi göstermişti.

Merkez sağ Orban'a meydan okuyor

Nisan 2026'da gerçekleşecek bir sonraki Macaristan seçimleri öncesinde Orban'ın hedefleri arasında bulunan topluluklardan biri de LGBTİ+'lar. Fidesz partisi, Onur Yürüyüşü'nün yapılmasını yasaklamayı amaçlayan yeni bir yasayı onayladı. Ancak geçen ay yüz bin ila iki bin kişi Onur Yürüyüşü'ne katılım gösterdi. Bu sayı geçen yıl sadece 35 bindi.

Ancak Budapeşte'de ifade özgürlüğü ve toplanma hakkını kutlamak için yasaklara meydan okuyarak yürüyen devasa kalabalıkları izleyen birçok kişi şunu merak ediyor: Liberal dünya görüşü alt üst olabilir mi? Ve bazı açılardan, bu sorunun kendisi yanlış. Orban'ın gücü artık gerçekten tehdit altında, ancak beklendiği şekilde veya beklendiği kişilerden değil.

Çünkü BBC'ye göre asıl meydan okuma liberal soldan değil, merkez sağdan geliyor.

Rakip, Orban'ın çevresinden doğdu 

Orban'la mesai de yapmış olan 44 yaşındaki Peter Magyar, 2024'ün başında sürpriz bir rakip olarak ortaya çıktı. Magyar'ın yükselmesi çocuk cinsel istismarını örtbas etmekten hüküm giymiş bir adamın affedilmesiyle ilgili bir skandalın ardından geldi. 

Bu skandalın ölçeği öylesine büyüktü ki dönemin Cumhurbaşkanı Katalin Novak canlı yayında istifa etti. Bu skandal silsilesinden Magyar'ın eski eşi Adalet Bakanı Judit Varga da nasibini aldı. Etrafındaki herkesin skandaldan etkilenmesinin ardından Magyar, çareyi muhaliflerle işbirliği yapmakta buldu. 

Çökmekte olan bir Macaristan anlatısı

Magyar, önde gelen muhalif YouTube kanalı Partizan'a uzun bir röportaj verdi ve iktidar partisinin yolsuzluğunu ve kayırmacılığını sert bir dille eleştirdi. Yeni, partili olmayan bir girişim olan Vatandaş Direnişi'nin başında bulunan muhalif aktivist Robert Puzser, Magyar'ın dikkatli davrandığını, Fidesz yetkilileri ve medyanın belirli çevrelerinin onu liberal veya solcu olarak göstermeye çalıştığını söylüyor.

Puzser, Magyar'ın kırsaldaki muhafazakar tabanı yabancılaştırmamaya çalıştığını düşünüyor. Bu taban, Orban siyasetinin tartışmaşız şekilde kalesi. 

Tisza, Orban'ın önünde

Çoğu ulusal anket, Magyar liderliğindeki Macaristan'ın ana muhalefet partisi Tisza'yı, Orban'ın partisinin yüzde 9 ila yüzde 18 önünde gösteriyor. Sadece hükümet yanlısı düşünce kuruluşu Viewpoint Institute'un anketinde Fidesz hala az farkla önde.

Devlet hastanelerinin, devlet okullarının ve devlet demiryollarının içler acısı durumu, Magyar ve partisi tarafından Orban'a karşı kullanılıyor. Artık Orban'ın yurt dışında çok beğenilen köklü taktikleri içeride başarısız olmaya başlıyor ve Macaristan'ı son 15 yıldır yöneten bir adamı devirmeye her zamankinden daha yakın hale getiriyor.

Orban'ın kanıtlanmış stratejisi

Orban, 1990'da komünizmin çöküşünden bu yana geçen 35 yılın 19'unda iktidarda kalarak AB'nin en deneyimli liderlerinden biri haline geldi. 1990'ların başında Fidesz liberal köklerinden ayrıldı ve Orban yeni bir muhafazakar, milliyetçi, sağcı kimlik üretti. 2015'te, Avrupa'ya sığınma talebinde bulunan birçok kişi varken, Orban onları "ekonomik göçmenler, mülteciler ve aynı zamanda yabancı savaşçılardan oluşan bir göç hareketi" olarak nitelendirdi. Şubat 2022'deki tam ölçekli Rus işgalinden bu yana Ukrayna'ya askeri desteğe karşı çıktı ve Ukrayna'nın AB üyeliği teklifine de karşı çıkıyor.

Orban'ın taktiklerinin temeli, seçmenlerinin korkularını tespit etme yeteneği oldu. Bu, 2010, 2014, 2018 ve 2022'deki tüm ezici zaferlerinin altında yatan şeydi. Kamuoyu araştırma şirketi Publicus'un 23-25 Haziran'da yaptığı bir anket, Budapeşte Onur Yürüyüşü'ne halkın yüzde 45'inin destek verdiğini, yüzde 48'inin ise karşı çıktığını ortaya koydu.

Yürüyüşten bu yana, Fidesz destekçileri Budapeşte Onur Yürüyüşü'nden, çıplaklık ve bir erkeğin halka açık yerde mastürbasyon yaparken polis tarafından tutuklanması hikayesi de dahil olmak üzere bazı provokatif görüntüler paylaştı.

Etkinliğin ardından, Onur etkinliğindeki bir drag queen gösterisi sırasında şarkısı seslendirilen halk şarkıcısı Marianna Majorosi, "bir sanatçı olarak sesimi birisinin bu şekilde kullanmasını engelleme hakkımın olmaması beni derinden üzüyor" dedi. Orban, Facebook'ta ona destek verdiğini ifade etti.

2022'de hükümet, genel seçimlerle aynı zamana denk gelecek şekilde çocuk koruma konusunda bir referandum düzenledi. Sorular arasında şunlar vardı: "Halka açık okullarda çocukların ebeveyn rızası olmadan cinsel yönelim derslerine katılmalarına izin verilmesini destekliyor musunuz?" Ve "küçükler için cinsiyet değişikliğinin teşvik edilmesini destekliyor musunuz?"

Toplam 3,7 milyon Macarın katıldığı referandumda ezici çoğunluk "hayır" oyu verdi. Hükümet yetkilileri o zamandan beri bu referandum sonucunu Macarların eşcinselliğe karşı olduğuna dair söylemlerinin temeline oturttular. 

Kazanan hepsini alır

Orban'ın taktiklerinin bir başka anahtarı da kazananın hepsini almasıdır. Orban, 2002'de iktidarı kaybetmesinin ardından 2010'da göreve geri döndü ve 2011'deki yeni seçim yasasıyla parlamentoyu 386 sandalyeden 199'a düşürdü.  Ayzı zamanda ikinci tur seçimlerini kaldırarak oyları etkili bir şekilde en güçlü partiye yönlendirdi.

Ayrılıkçı muhalefet partileri kırıntılar için mücadele ederken, Fidesz pastayı aldı. 2014'te oyların yüzde 45'ini aldılar, bu da parlamentodaki sandalyelerin yüzde 67'sine dönüştü. Eski orantılı temsil sistemi, İngiltere'de kullanılan "ilk gelen alır" sistemine daha yakın bir sistemle değiştirildi.

"Siyasi gerçekçilik"

Ayrıca Anayasa ve Yüksek Mahkeme'ye Fidesz yanlısı yargıçlar atadı. 2014'te inşa ettiği "liberal olmayan devletin" "özgürlük gibi liberalizmin temel ilkelerini reddetmediğini ancak bu ideolojiyi devlet örgütlenmesinin merkezi unsuru haline getirmediğini" söyledi.

Orban hala icadına doğru adı bulmakta zorlanıyor. Başbakan üzerinde güçlü bir etkisi olduğu düşünülen filozof András Lánczi, buna "siyasi gerçekçilik... Solcuların çok sevdiği ütopyalar ve ahlakçılık yerine deneyime dayalı fikirler" diyor.

Magyar, Orban'ın başarısızlıklarına basarak yükseliyor

Peter Magyar, son dönemde ülkeyi aralıksız turlayarak hastanelerdeki kötü koşullar, aksayan demiryolu ağı ve  kamu hizmeti maaşları nedeniyle hükümeti sert bir şekilde eleştiriyor.

Magyar'ın ziyaretleri büyük kalabalıkları bir araya getirirken, hastanelere, okullara veya bakımevlerine yaptığı ziyaretler Facebook'ta canlı yayınlanıyor ve on binlerce izlenme alıyor. "Bu ülkeyi birlikte, tuğla tuğla yeniden inşa edeceğiz!" diye tekrarlıyor Magyar. Kalabalıklar da hep bir ağızdan "Tuğla tuğla!" diye tempo tutuyor.

İktidardaki Fidesz partisinin yayıncıları onu "içi boş bir Mesih" ya da kendi saflarından bir "hain" olarak nitelendirerek küçümsese de, Magyar halka vatanı onarma konusunda alternatif bir vizyon sunmuş durumda.

Romanya seçimlerinde hata yapmıştı

Orban'ın kendisi de son zamanlarda bazı hatalar yapmaya başladı. Örneğin, son Romanya cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, aşırı milliyetçi aday George Simion'u, Simion'un uzun süredir devam eden Macar karşıtı söylemlerine rağmen desteklemesi bunlardan biriydi.

Orban, Simion'u Avrupa Parlamentosu'nda "Hristiyan Avrupa"nın tehdit altında olduğu yönündeki mesajını paylaşan faydalı bir müttefik olarak görüyordu. Ancak Simion, o seçimin ikinci turunda sürpriz bir yenilgi yaşadı.

Ekonomik durgunluk yaşam standardını etkiliyor

Orban'ın, destekçilerine gerçekleşmeyeceğine dair söz vermesine rağmen Onur Yürüyüşü'nü durduramaması da iktidarının bir miktar zayıfladığını gösteriyor. Ancak belki de en ciddisi, Macar ekonomisinin, özellikle Macaristan'da üretilen Alman otomobilleri başta olmak üzere, Alman pazarına olan yoğun bağımlılığı nedeniyle durgunluk yaşaması. Orban artık halkına daha iyi bir yaşam standardı sunamıyor.

Orban'ın bir sonraki seçimi kazanacağına inanan filozof András Lánczi bile şunları söylüyor: "Bu kadar uzun bir iktidar döneminde kaçınılmaz olarak o kadar çok çatışma yaşanıyor ki," bu çatışmalar "güveni yıpratıyor, saygıyı aşındırıyor, o siyasi topluluğu bir araya getiren birçok olumlu şeyi eritiyor." Son 15 yıldır Macaristan'ı yöneten Orban için bir yenilgi, çok büyük bir anlam taşıyacak.

"Bu seçimleri kazanmak için yeterli değil"

Fidesz'e yakın bir siyasi analist olan Zoltan Kiszelly, "Orban çekirdek seçmen kitlesini, yani yaklaşık iki milyon kişiyi harekete geçirebiliyor, ancak bu seçimleri kazanmak için yeterli değil" diyor.

Tisza partisi de şu anda yaklaşık iki milyon destekçiye sahip. 2022 seçimlerinde beş milyondan fazla Macar oy kullanmış ve katılım oranı yüzde 69 olmuştu. Bu nedenle, Nisan 2026'daki seçimin kaderini muhtemelen şu anda kararsız olanlar belirleyecek. Kiszelly, "Muhalefeti geride bırakmak için gerekli olan 500 bin ila bir milyon arasındaki ek seçmeni çekebilecek politika konuları arıyoruz" diye açıklıyor.

2022'de, Ukrayna'daki savaş sürerken, Orban kendini "barış adayı" olarak resmetmiş ve muhalefetin Macaristan'ı savaşa sürükleyeceğini iddia etmişti. Bu, tarihinde sıkça yabancı orduların istilasına uğramış bir ülkede başarılı bir taktikti. Kiszelly, 2026'da Ukrayna'nın Orban'ın yeniden kazanmasına yardımcı olabileceğine inanıyor. Ancak o zamana kadar Ukrayna'daki savaş biterse, "siyasi realist" Orban, Ukrayna'nın Rusya'nın gücünü yenemeyeceği konusunda uyarıda bulunan Batılı lider olarak takdir toplayabilir. Ya da savaş devam ederse, Fidesz, Ukrayna'ya Batı'nın askeri desteğini savunan Avrupa Halk Partisi (AHP) lideri Manfred Weber'e karşı kampanyasını artırabilir.

Kiszelly, "Orban kendini bir kez daha barış güvercini olarak sunabilir" diye açıklıyor.

Macaristan bir yol ayrımında

Orban ayrıca, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile iyi ilişkilerini, Macar tüketiciler için ucuz Rus doğalgazı ve petrolünün garantisi olarak göstermeye çalışıyor. Bu durum, AB'nin Rusya'ya yönelik yaptırımları nedeniyle sürekli bir tehdit altında.

Ancak rakipleri, Tisza ve Magyar'ın anketlerdeki liderliklerini sürdürebilmeyi umuyor. Muhalif aktivist Puzser, Tisza'nın "er ya da geç" kazanacağına inanıyor.

Macaristan'ı bir yol ayrımında olarak tanımlayan Puzser, "Bu yarı-otoriter, yarı-anayasal sistemden demokratik bir geçişe giden bir yol var" diyor ve ekliyor: "Ve diktatörlüğe giden despotik bir yol var."

Orban ise Mart ayında "Batı dünyasının ruhu için bir mücadele" olduğunu söylemişti – bazıları ise önümüzdeki Nisan ayındaki seçimi Macaristan'ın ruhu için bir savaş olarak görüyor.