Reuters analizi: Avrupa'da nükleerin kalbi Ruslaştırılıyor

Sovyet mühendisler tarafından 1970’te kurulan ve adı “enerjinin armağanı” anlamına gelen Zaporijya'da bulunan Enerhodar, uzun yıllar boyunca güney Ukrayna’da enerji santrali çalışanları ve aileleri için ağaçlıklı caddeleri ve yüksek apartmanlarıyla refah içinde bir şehir olarak biliniyordu.

Ancak Rus işgali dördüncü yılına girerken, Ukrayna’ya elektrik sağlayan bu merkez bugün şiddet ve korkuyla yönetilen bir hayalet kente dönüştü. Rus askerleri evlere baskın yapıyor, keyfi gözaltılar gerçekleştiriyor, bazı sakinler ise uzak ceza kolonilerine gönderilip kayboluyor.

Ruslar yerleşiyor, Ukraynalılar kaçıyor

Kentin büyük kısmı son yıllarda boşaldı; evler terk edildi ve Ruslar yerleştirilmeye başlandı. Çocuklara, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e ve Rus enerji devi Rosatom’a bağlılık aşılanıyor. Moskova’dan ve Rosatom’dan para akıyor; enerji şirketi ile Rus güvenlik güçleri hayatın her alanına hükmediyor.

Reuters’ın 50’den fazla kişiyle yaptığı görüşmeler ve işgal yönetimi ile Rosatom’un belgeleri, Enerhodar’ın adım adım 'Rus atom kentine' dönüştüğünü ortaya koyuyor.

“Ya seveceksin ya da kolunu bacağını kırarım”

Kentten 2022 yazında kaçan nükleer santral yöneticisi Oleg Dudar, baskıyı şöyle anlatıyor:
“Ruslar insanları kendilerini sevmeye zorluyor. Ya seversin, ya da seni vurur, kolunu bacağını kırar ya da başka bir şey yaparlar.”

Moskova yönetimi ve Rosatom, Reuters’ın sorularına “şiddet ve baskı iddialarını” reddederek Enerhodar’da “daha parlak bir gelecek” kurduklarını savundu.

Rosatom’un vitrin kent projesi

Kentte Ruslaştırma süreci gözle görülür biçimde ilerliyor. Okullar ve kültür merkezleri Rosatom fonlarıyla tadilattan geçirildi, Rus isimli marketler raflarına Rus ürünleri koydu, sokaklarda yeni ve yabancı yüzler görünmeye başladı.

İşgal yönetimi yaptığı açıklamada, “Amaç, uzmanları çekmek ve kentte kalıcı kılmak için yüksek yaşam kalitesi sağlamak” ifadelerini kullandı.

Putin için stratejik önem

Ukrayna’nın nükleer enerji şirketi Energoatom, santralin hala yasal işletmecisi olsa da 2022 işgalinden beri tesisi fiilen kontrol edemiyor. Avrupa’nın en büyük nükleer santrali olan Zaporijya santralinin Rusya’nın eline geçmesi, Çernobil benzeri bir felaket endişesi nedeniyle uluslararası gündeme oturmuştu.

Rusya, Zaporijya bölgesinin büyük kısmını ilhak ettiğini ilan ederken, santralin Moskova için taşıdığı stratejik önemi de ortaya koydu. Putin’in üst düzey isimleri, ABD Başkanı Donald Trump’ın santralin Amerikan yönetimine devredilmesi teklifini açıkça reddetti.

Santralin altı reaktörü 2024’ten bu yana soğuk kapatma modunda tutuluyor.

Ukraynalı uzmanlar olmadan mümkün değil

Eski kent sakinlerine göre bazı nükleer santral çalışanlarının ayrılmasına izin verilmedi. Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü’nden araştırmacı Darya Dolzikova, Rusya’nın Enerhodar’a verdiği önemi şöyle yorumluyor:

“Her nükleer santral farklıdır. Rusya, tesisi çalıştırabilmek için oradaki Ukraynalı işçilere son derece bağımlıydı.”

Bir satranç hocasının iki kez Rusya’dan kaçışı

Rusya, işgal altındaki topraklarda en çok çocuklar üzerinde kontrol kuruyor. Enerhodar’da da okullara “Putin’e sadakat” merkezli bir müfredat dayatılıyor.

30 yıl boyunca şehirde satranç eğitmeni olarak çalışan Volodymyr Sukhanov, durumu şöyle anlatıyor:
“Müfredat bana kendi Sovyet çocukluğumu hatırlatıyor.”

67 yaşındaki Sukhanov’un hikayesi, kentin dönüşümünü özetler nitelikte. Gençliğinde Moskova yakınlarında yaz kamplarında satranç dersleri verirken, Sovyetler Birliği’nin son günlerinde demokrasi yanlısı gösterilere katılmıştı.

1991’deki darbe girişiminde öğrencisi İlya Krichevskiy, komünist askerler tarafından öldürüldü. O askerin adı Sergei Surovikin’di. Yıllar sonra, 2022’de Ukrayna’yı işgal eden Rus ordusunun komutanı yine aynı isimdi: Surovikin.

Sukhanov, ağustos 2022’de, yanında sadece bir çanta dolusu kıyafet ve katlanabilir satranç takımıyla Enerhodar’dan kaçmak zorunda kaldı.