Sıtmaya çare kendi kendini yok eden sivrisinekler

İngiliz bilim insanları sıtmayla savaşta dev bir adım attı. Dişi sivrisinekleri genleriyle oynayarak kısırlaştıran araştırmacılar, kendi kendilerini yok etmelerini sağladı. Çalışma sayesinde 10 yıl içinde sivrisinek sürülerinin kendi kendini yok edebileceği belirtiliyor.  Dünya genelinde sıtma vakaları son yıllarda büyük düşüş gösterse de, 2019’da kayıtlara geçen 229 milyon vaka 409 bin ölüme neden oldu. Dünyanın en büyük katillerinden birine karşı yıllardır sürdürülen bilimsel çalışmalarda kalıcı bir çözüme ulaşılamazken, genetik mühendisliği bu konuda da umut oldu. Imperial College London’dan bilim insanları, dişi sivrisineklere kısırlığa dair bir dizi genetik talimat ekleyerek, bu özelliğin bir popülasyonda çok hızlı şekilde yayılabileceğini kanıtladı. Bu fikir ilk olarak 2003 yılında ortaya atılmış ancak genetik talimatların birkaç nesil sonra ortadan kaybolduğu görülmüştü. Ancak ekip pes etmedi, DNA’nın yüksek oranda korunan alanlarına ulaşmanın yollarını aradı. Çalışma kapsamında, Sahra altı Afrika’da sıtma vakalarının çoğundan sorumlu olan Anopheles Gambia sivrisineklerine “doublesex” adlı bir cinsiyet belirleme geni tanımladı. Bu genetik özelliği taşıyan dişi sivrisinekler, üreme yeteneklerini kaybetti. Dr. Drew Hammond liderliğindeki ekip, 2018’de kapalı bir alanda tutulan 600 Anopheles Gambia sineğine karşı “doublesex” genini kullandı. 7 ile 11 kuşak arasında sivrisineklerin yavru üretimi durdu, popülasyon tamamen çöktü. Aynı yıl Burkina Faso’da saha çalışmaları başladı ayrıca İtalya Siena’daki bir tesiste de araştırma yürütüldü.  Bu çalışmalarda genetik talimatın ne kadar hızlı yayıldığı izlendi, doğurganlık ve nüfus düşüşü üzerindeki etkisi incelendi. Çıkan sonuç oldukça etkileyiciydi, tek bir gen sürücüsü, 1 yıl içinde herhangi bir insan müdahalesi olmadan popülasyonun çökmesini sağladı. Hareketin bir kez başladıktan sonra kendi kendini idame ettirdiğini söyleyen Dr. Hammond, böyle bir sonuca daha önce ulaşılamadığını belirterek “Başarılı olduklarını” söyledi.  Söz konusu çalışmalar, Dünya Sağlık Örgütü tarafından sıtmayla mücadele “kritik bir adım” olarak kabul ediliyor. Geniş çaplı saha denemelerinin birkaç yıl içinde başlaması ve 10 yıl içinde geniş çaplı souçlar alınması bekleniyor.