Güldem Atabay
Covid-19’un dünyada ve Türkiye’de en ağır vurduğu sektörlerden biri de turizm oldu. 2019’da ülkeye gelen yabancı turist sayısı 44.7 milyon kişiyken 2020’de 12.7 milyona düştü.
2020 ikinci çeyrekte hiç turist girişi olmazken, asıl yüksek sezon olan üçüncü ve dördüncü çeyreklerde daralma sert gerçekleşti. Doğal olarak da, yıllık turizm geliri 2019’daki 34.5 milyar dolardan 12.1 milyar dolara geriledi.
Büyük resimde turizmde yaşanan sıkıntıların içinde önemli bir değişim, geçen yıl gelen turist sayısının azlığına rağmen, kişi başına yapılan harcamaların artmasıydı. “Her şey dâhil” tesisler yüksek sayıda ziyaretçi çekse de, uzun zamandır toplam turist sayısı artarken kişi başına turizm harcamalarında düşüş yaşanıyordu.
Geçen yıl kişi başına ortalama turizm harcaması 2019’daki 666 dolardan 2020’de 762 dolara yükseldi. Fakat bu artışın temelinde gelen turistin daha “kaliteli” olması yatmıyor. Bunun nedeni gelen turistlerin 2019’da ortalama 9.9 geceleme yaparken, geçen yıl 12.4 gece kalması var. Bu artış da muhtemelen sağlık krizi sonrası daha uzun tatil yapma ihtiyacından kaynaklanıyor.
Cari açıkta çok etkili
Turizm sektöründe kaçınılmaz olarak yaşanan çöküşün en doğrudan makroekonomik etkisi hem istihdam kayıpları hem de döviz kayıplarıyla cari açıkta oluşan büyüme. Geçen yıl cari açık/GSMH oranının 37 milyar dolarla yüzde 5.3’e çıkmasının gerisinde turizm sektöründe yaşanan 22.4 milyar dolarlık kaybın etkisi büyük. Cari açığın turizm sektöründeki ağır gelir kaybının ivmesiyle yükselmesi Türkiye’nin yaşadığı diğer fonlama sorunlarıyla beraber Türk lirası üzerinde önemli bir baskı yarattı.
Aşılar 2021 sezonunda turizm tarafında umut ve toparlanma beklentisi oluşturuyor. Turizm gelirinde artış, kısmen petrol fiyatlarındaki artışla daha da yükselmesi beklenen cari açık tarafına yumuşatıcı etki yaratacak. Fakat ne derecede bir toparlanma beklemenin gerçekçi olacağı tartışılmalı.
Her şeyden önce Türkiye’ye gelen turistlerin ağırlıklı olarak Avrupa ülkeleri ve Rusya merkezli olduğunu belirtmek gerek. Burada aşılama işlemlerine Türkiye’den önce başlandı ve ilk planlara göre özellikle Avrupa tarafında Mayıs ayı sonlarında tamamlanmış olması bekleniyordu.
İlk iki çeyrek umutsuz
AB içinde bugünlerde aşılar ve aşılama etrafında yaşanan tartışmalar işlerin planlandığı gibi gitmediğini gösteriyor. Brexit ile AB dışına çıkan Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Almanya gibi Türkiye için önemli turist kaynağı olan ülkeler şimdilik karantina uygulamalarını Mart ortası ve sonuna doğru uzatmış durumda.
Şimdiden 2021 ilk çeyrek turizm sezonu Türkiye için kayıp, yaprak kımıldamıyor.
İkinci çeyreğin de benzer bir performans göstermesi mantık dâhilinde.
Rusya kilit önemde
Yunanistan gibi gelirlerinin önemli kısmı turizme bağlanmış AB ülkeleri aşı olanlara özel izinler kapsamında seyahat belgesi verilmesinden yana. Ancak AB şimdilik bu uygulamaya eşitlik ilkesine aykırı olacağı gerekçesiyle yanaşmıyor.
Rusya tarafı ise kapalı kutu. Rusya yine önemli bir turist kaynağı olmaya aday 2021 için.
Fakat uçak krizi döneminde yaşananlar, ABD ile arasını düzeltmek isteyen Türkiye yönetiminin ikinci S-400 alımından vazgeçmesi halinde turizm sektörünün olumsuz etkilenebileceğini anlatıyor.
Turizm sektöründe beklenen toparlanma ancak 2021 üçüncü çeyrekte son dakika rezervasyonları üzerinden gelebilecek. Türkiye’de aşılamanın hızı, AB tarafında beklenen aşılama performansının yakalanamayışı 2021 son çeyrekte de turizm sektörünün kan kaybetmeye devam edeceğinin habercisi. Her şeye rağmen 2021’de Türkiye’nin geçen yıl elde ettiği 12 milyar dolarlık turizm gelirinin yüzde 30-40 üzerine çıkılması mümkün.
Bu da beklenen geliri 17 milyar dolar seviyesine çıkarabilecek. Turizm sektöründe sorunların 2021 ötesine doğru iyice derinleşecek olması sektör temsilcilerini devlet yardımları için hükümetin kapısına götürecek gibi.