Tayvan gerilimi ekonomiye sıçradı: Çin’in 'Japonya’ya gitmeyin' çağrısı Tokyo borsasını sarstı

Japonya ile Çin arasında bir haftadır tırmanan siyasi gerilim, yeni haftanın ilk işlem gününde finans piyasalarına güçlü bir şekilde yansıdı. Çin hükümetinin vatandaşlarına “Japonya’ya seyahat etmeyin” uyarısı yapması ve öğrencilere Japon üniversitelerine kaydı yeniden değerlendirme çağrısı, Tokyo borsasında turizm ve perakende devlerini sert bir şekilde aşağı çekti.

Pazartesi sabahı işlem saatlerinde:

• Shiseido hisseleri %9 düştü,
• Takashimaya %5’in üzerinde değer kaybetti,
• Uniqlo’nun sahibi Fast Retailing %4’ün üzerinde geriledi.

Çin, Japonya’ya gelen turistler arasında açık ara en büyük paya sahip. Çinli ziyaretçilerin özellikle kozmetik, giyim ve elektronik alışverişindeki yüksek harcamaları düşünüldüğünde, Pekin’in çağrısının ekonomik etkisi şimdiden görünür hale gelmiş durumda.

Kriz neyle başladı? 

Gerilim, Japonya Başbakanı Sanae Takaichi’nin 7 Kasım’da parlamentoda yaptığı açıklamayla başladı. Muhafazakâr çizgisi ve Çin’e karşı sert tutumuyla bilinen Takaichi, Çin’in Tayvan’a askeri müdahale girişiminin “Japonya için varoluşsal bir tehdit” oluşturabileceğini ve Japon Öz Savunma Kuvvetleri’nin devreye girebileceğini söyledi.

Bu ifadeler, Takaichi’nin Liberal Demokrat Parti içindeki sağ kanadın görüşlerini yansıtıyor. Ancak Pekin açısından, Japonya’nın Tayvan konusunda askeri angajmana kapıyı aralayan bir tutum sergilemesi “kırmızı çizgi” niteliğinde.

Çin’in tepkisi kısa sürede diplomatik bir sertliğe dönüştü. Pekin önce vatandaşlarına Japonya’yı seyahat etmeme uyarısı yaptı, ardından Japon üniversitelerine gitmeyi planlayan Çinli öğrencilere “kararınızı yeniden değerlendirin” çağrısında bulundu.

Hafta sonunda Çin sahil güvenliği, iki ülke arasında ihtilaflı olan Senkaku/Diaoyu Adaları çevresinde devriye gezerek tansiyonu daha da yükseltti. Aynı günlerde Pekin ve Tokyo karşılıklı olarak büyükelçilerini dışişleri bakanlıklarına çağırarak sert açıklamalarla tepkilerini iletti.

Tokyo: Politika değişikliği yok

Japonya Dışişleri Bakanlığı Asya ve Okyanusya Bürosu Genel Müdürü Masaaki Kanai, gerilimi düşürmek amacıyla Salı günü Pekin’de Çinli muadili Liu Jinsong ile görüşecek. Tokyo’nun öncelikli mesajı, Takaichi’nin sözlerinin Japonya’nın resmi güvenlik doktrini açısından bir değişiklik anlamına gelmediği olacak.

Japonya’nın resmi çizgisi hâlâ 1972’deki ortak bildirgeye dayanıyor: Tokyo, Çin’in “Tayvan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin ayrılmaz parçasıdır” tezini “anladığını ve saygı duyduğunu” söylüyor.

Bu çerçevede Japonya, askeri güç kullanımına yalnızca “ülkenin hayati çıkarlarının tehdit edilmesi” hâlinde izin veriyor. Hükûmet, Takaichi’nin sözlerinin bu sınırları aşmadığını vurgulamaya çalışıyor.

Dostane Apec fotoğrafı, birkaç gün sonra kriz haberine dönüştü

İronik şekilde, Takaichi açıklamalarını yapmadan birkaç gün önce Apec zirvesinde Çin lideri Şi Cinping ile ilk görüşmesini gerçekleştirmiş, iki tarafın mesajları “yapıcı” olarak nitelendirilmişti.

Ancak Tayvan meselesi, iki ülke ilişkilerinin en hassas başlığı olmaya devam ediyor. Çin, Japonya’nın 1895–1945 arasında Tayvan’ı işgal etmiş olmasını da tarihsel bağlamda hatırlatıyor; Tayvan’ı kontrol altına almak için güç kullanma seçeneğini dışlamadığını her fırsatta yineliyor.

Ekonomik bağımlılık ve tarihsel güvensizlik: Kırılgan bir denge

Her ne kadar Çin ve Japonya birbirlerinin en önemli ticaret partnerlerinden olsa da, tarihî güvensizlik, millî kimlik politikaları ve bölgesel askerî rekabet, ilişkileri kırılgan tutuyor.

Bu nedenle, turizm uyarısı yalnızca ekonomik değil; Pekin’in elindeki yumuşak güç araçlarından birinin diplomatik baskı unsuru olarak nasıl kullanılabileceğini de hatırlatıyor.

Hafta içi yapılacak üst düzey temaslar, tansiyonun nereye evrileceği konusunda belirleyici olacak.