Ticarette kusursuz fırtına

Pandeminin pik yaptığı dönemlerde uygulanan kısıtlamaların gevşemesi ve dünya nüfusunun yarıdan fazlasının aşılanmasıyla beklenmedik düzeyde artan tüketici talebi, dünya ticaretinin en önemli damarı olan deniz taşımacılığını tıkanma noktasına getirdi. Bu tıkanmanın birkaç nedeni var: Gemi sayısının nakliye talebine yetişmemesi, limanlardaki aşırı yoğunluk nedeniyle yükleme-boşaltma işlemlerinin haftalar süren gecikmelere uğraması, limanlar ve gemilerde kalan konteynerler nedeniyle, konteyner sıkıntısının baş göstermesi, ABD ve Avrupa’da limana indirilebilen malları taşıyacak yeterli sayıda araç ve şoför bulunamaması. Sonuçları da şöyle: Dökme kuru yük taşıma fiyatlarının 10 kat artması, pandemi öncesi 2 bin dolar civarında olan bir konteyneri Çin’den Avrupa’ya taşıma ücretinin 15-16 bin dolar seviyelerine çıkması. Özellikle ABD ve İngiltere’de mal sıkıntısının baş göstermesi ve tabii ki ürün fiyatlarında görülmedik fiyat artışları. Bu sıkıntının tek kazananı ise hem gemi fiyatlarındaki, hem de navlun bedellerindeki artışla deniz ticaret sektörü.. Dünya gemi taşımacılığının önemini tek cümlede anlatmak mümkün: 2020 yılında dünyada 12.8 milyar ton mal taşındı, bunun 11.5 milyar tonu gemilerle yapıldı. Bu rakam kişi başına 1.5 tona denk geliyor.  Sektörde konteyner taşımacılığının ayrı bir önemi var. Kömür, demir, ham petrol dışında kalan, pahada daha ağır mamul mallar konteynerlerle taşınıyor. Deniz taşımacılığında farklı boyutlarda konteynerler kullanılıyor. Ana ölçü ise 20 foot konteyner. Bu kutunun uzunluğu 6.10, genişliği 2.44, yüksekliği ise 2.59 metre. 32.6 metreküp hacme sahip. Sektörde fiyat bu kutu bazında, taşınacak mesafeye göre belirleniyor.  Pandemi öncesi 2020 başında Çin’den Avrupa’ya giden bir konteynerin navlunu 2 bin dolarlar seviyesindeyken bugün yaklaşık 14-15 bin dolar. Çin-ABD fiyatı ise 3 bin dolar seviyesinden bir ara 21 bin doları gördükten sonra, 18-19 dolar seviyelerine yerleşti. Kuru yük fiyat endeksi (Baltic Dry Index) ise 2020 Şubat ayında 400 seviyelerindeyken bugün 4100-4200 seviyelerinde dalgalanıyor. Bu segmentteki fiyat artışı 10 katın üzerinde. Bu olağanüstü artışın en önemli nedeni pandemi sırasında Çin limanlarının sık sık kapanmasıyla ortaya çıkan domino etkisi. Çin’den dünyaya, dünyadan Çin’e mal taşımak için bekleyen gemilerin limanlarda yarattığı sıkışıklık henüz çözülebilmiş değil. Örneğin geçen Mayıs’ta Çin’in en büyük sanayi kenti Shenzen’in limanı birkaç işçide Covid görülmesi üzerine tamamen kapatıldı. Açılması ise haftalar sürdü. Geçen ay ortalarında dünyanın en büyük üçüncü konteyner limanı Ningbo, sadece tek işçide Covid görülünce tüm operasyonlarını durdurdu. Domino etkisi dünyanın hemen hemen tüm önemli limanlarında gecikmeler yaşanmasına neden oluyor. Yükleme yapılan limanlardan çıkışlarla, varış yapılan limanlardaki boşaltma işlemlerinin tamamlanması süresi oldukça uzadı. Örneğin Endonezya’da fabrikadan çıkıp ABD’nin Orlando limanına normal dönemlerde 58 günde ulaşan bir mal, şu anda 87 gün sonra limana indirilebiliyor. Bir de bu işin konteyner bacağı var. Limanlardaki yığılmalar nedeniyle konteyner sıkıntısı yaşanıyor. Çin’den ABD’ye konteyner taşımanın, ABD-Çin arasındaki taşımacılıktan çok daha karlı olması nedeniyle Çin’den gelen gemiler konteynerlerini geri alarak Çin’e boş dönmeyi tercih ediyor. 

Gemi sahiplerinin altın çağı

Dünya ticaretindeki bu olağanüstü gelişme, tüketicilerin aleyhine çalışırken gemi sahipleri ve gemi taşamıcılığı ile uğraşanların keyfi yerinde. istfix.com kurucusu broker Engin Koçak yaşanan sıkıntıların 1.5 yıl kadar daha sürebileceğini söylüyor. Koçak “2 yıl öncesine göre 3-4 kat fiyatlarla gemiler satıldı, çok yüksek fiyatlarlarla kiralamalar yapıldı. Bu paraların çıkartılması gerekir. Bu işe yüksek fiyatlardan yatırım yapanlar, karşılığını almak için fiyatların düşmesini istemezler” diyor. Koçak artan gemi fiyatları için şöyle güncel bir örnek veriyor: “1.120 TEU’luk bir gemi 3-4 hafta önce 19 milyon dolara satıldı. Şimdi aynı gemi 22 milyon dolar. Bu geminin fiyatı 2 yıl önce 10 milyon doların altındaydı.” Bu tip bir geminin günde 15-20 bin dolardan kiraya verildiğini söyleyen Koçak, “Normal şartlarda bir gemi kendini yaklaşık 5 yılda amorti eder. Bugünkü navlun fiyatlarıyla gemilerin kendini amorti etme süresi 2 yılın altına indi” bilgisini veriyor.  Financial Times’a konuşan dünyanın en büyük deniz taşımacılığı şirketi Maersk’in yöneticileri de kaosun düzelmesi için tüketici talebinin yavaşlaması gerektiğini belirterek, krizin 2022 sonlarından önce bitmesini beklemediklerini dile getirdiler.