Absürt ve dirençli Orhan Veli

Çiler İlhan

Kâfir, Yaprak’ın sonuncusunu da, bizi tatil kararımıza vahlandıracak bir zenginlikte çıkarmışsın.” Sabahattin Eyüboğlu böyle yazar Orhan Veli’ye, “fikir ve sanat gazetesi” Yaprak’ın 15 Haziran 1950 tarihli sayısı için. Bu, Orhan Veli’nin çıkardığı son sayı olur: 14 Kasım’da, Sartre’ın Saygılı Yosma’sının metnini, çevirmek üzere almak için gittiği Ankara’da bir çukura düşüp, dört gün sonra beyin kanamasından 36 yaşındayken vefat eder. 

Çok yönlü, ilginç bir insan

Ağabeyim Orhan Veli (Doğan Kitap), bir Orhan Veli “retrospektifi” adeta. Seray Şahinler, Orhan Veli’nin kız kardeşi Füruzan Yolyapan’ın anılarından yola çıkmış; bu fotoğraflı, şiirli, kapsamlı başucu kitabını sıkı bir araştırma sonucunda hazırlamış. Orhan Veli’nin hayatına her yaştan okurun resmi tamamlayabileceği şekilde, Cumhuriyet’in kültürel ataklarından Köy Enstitüleri’nin kapanışına, edebiyattaki eski-yeni tartışmalarından Nazım Hikmet’in mahpusluğuna tarihsel ve toplumsal bir mercekten bakmış. Orhan Veli ailesinin, dostlarının, dönemin önemli sanatçılarının anıları, yazıları eşliğinde her haliyle mevcut burada; sadece vizyoner bir şair değil; aynı zamanda öykücü, yazar, çevirmen, editör, fikir adamı ve bilmediğimiz becerileriyle çok yönlü, ilginç bir insan olarak…

Hayatı Ankara’da değişir

Galatasaray Lisesi’nde okurken babasının tayini nedeniyle Ankara’ya taşınan Orhan Veli, Ankara Erkek Lisesi’nde çok önemli insanlarla taşınır: Edebiyat öğretmeni Ahmet Hamdi Tanpınar’ın yanı sıra sıkı dost ve yoldaşları Oktay Rifat ile Melih Cevdet Anday dahil... Üç arkadaş, 1941’de Garip, Şiir Hakkında Düşünceler ve Melih Cevdet, Oktay Rifat, Orhan Veli’den Seçilmiş Şiirler adıyla yayımlanan kitapla şiirde hem biçimde hem üslupta müthiş yenilikler yaptıklarını duyururlar. Garip şiiri, edebiyat çevrelerini ikiye böler; eleştiriler destekten çoktur.  Ankara PTT’sindeki memuriyetine iki yıl zar zor dayanır Orhan Veli; dünya edebiyatından eserleri Türkçeye kazandırmaya hizmet eden, Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel önderliğindeki Tercüme Bürosu’nda şevkle çalışır. Ayrılma sebebi, yeni Bakan Reşat Şemsettin Sirer’in tutuculuğu olur. Sonrası Yaprak… Orhan Veli’nin son sayı için paltosuyla, Abidin Dino’nun hediyesi resimlerini (ondan izinle) sattığı 28 sayı boyunca Yaprak, Orhan Kemal’den Necati Cumalı’ya, Sait Faik’e aydınların buluşma noktası olur, “irtica meselesinin” karşısında cesurca durur. Dürüstlüğü, kibarlığı, zarafeti, çocukça naifliği ama sapasağlam duruşu ile bilinen Orhan Veli için kız kardeşi Füruzan Hanım, “Nasıl anlatsam, başka türlüydü” diyor. Küçükken yazdığı oyunları evin bahçesinde sergileyen, güzel Karagöz oynatıp mükemmel çingene falı açan tiyatro ve futbol sevdalısı bu bir başka adamın vefatında, üstünden etrafına şiir sarılmış (Aşk Resmigeçiti) bir diş fırçası çıkması kadar hüzünlü ve tatlı bir şey olabilir mi?

"Her zaman yeninin ve  iyinin peşinde koşuyordu"

Seray Şahinler Orhan Veli’nin hayata ve sanata bakışı benim bakışımı şekillendirdi diyebilirim. Bir tarafta hayatı pek ciddiye almayan, absürt bir bakış söz konusu fakat her türlü zorluğa karşı muhteşem bir direnç de gösteriyor. Daima iyinin ve yeninin peşinde.  İyi bir Orhan Veli portresi için dostlarına, kitaplarına, köşe yazılarına, aşklarına ve 1930 ve 1940’lı yıllara pencere açmak gerekiyordu. Uzun araştırma sürecinde elimde çok fazla malzeme birikti. Bu bilgi ve belgelerin akışa hizmet etmesi çok önemliydi. Bunu sağlamak meşakkatli oldu.  Orhan Veli’nin keskin zekâsı çok etkileyici. Kendisine yönelik eleştirilere verdiği o ince yanıtlar muhteşem.  Ağabeyim Orhan Veli/ Seray Şahinler/ Doğan Kitap/ Anı/ 240 Sayfa