'9 canlı' ESCAPE: NASA’nın en zorlu Mars görevi

Kenneth Chang / New York Times

NASA’nın Mars’a gönderdiği son robotik görev ESCAPADE, defalarca iptalin eşiğinden dönerek yoluna devam ettiği için, adeta “Büyük Kaçış” adını hak etti. Görev kapsamında toplanacak veriler, geçmişte kalın bir atmosfere ve yüzeyinde akarsulara sahip olan Mars’ın bugün neden soğuk, kuru ve neredeyse havasız bir gezegen haline geldiğini ortaya koyacak.

Perşembe günü fırlatılan ESCAPADE, aynı zamanda NASA’nın bilim misyonlarından daha düşük maliyetle daha fazla sonuç elde etme hedefi açısından bir “öncü” niteliği taşıyor. Görev baş araştırmacısı Rob Lillis, bunun NASA için yeni bir model oluşturabileceğini belirtti.

Lillis’in teklifi birkaç yıl önce NASA tarafından reddedilmişti. Daha sonra ESCAPADE, yalnızca 2018’deki federal hükümet kapanması nedeniyle yeniden değerlendirilerek onay alabildi. Ardından görev, daha önce planlanan fırlatma aracından çıkarıldı.

Tüm bu aksaklıklara rağmen, görevi yürüten Kaliforniya Üniversitesi Berkeley Uzay Bilimleri Laboratuvarı ile Long Beach merkezli Rocket Lab, iki özdeş uzay aracını zamanında tamamlayarak geçen yıl Kennedy Uzay Merkezi’ne teslim etti.

Yeni tasarlanan fırlatma aracı, 'Blue Origin’in New Glenn' modeli hazır değildi. Bu nedenle araçlar yeniden Kaliforniya’ya götürülerek depoya alındı. Görev ekibi böylece Mars’a ulaşmak için yeni bir rota oluşturmak zorunda kaldı.

Fırlatma öncesindeki son engeller

Lillis, ESCAPADE’in “dokuz canlı” olduğunu söyleyerek ekibin kendi içinde bu duruma sık sık atıfta bulunduğunu aktardı.

Görev fırlatılmadan hemen önce iki ek gecikme daha yaşandı. Geçtiğimiz pazar günkü ilk deneme, kötü hava koşulları ve bir yolcu gemisinin fırlatma sahası yakınındaki “girilmez bölgeye” girmesi nedeniyle ertelendi.

Çarşamba günkü ikinci deneme ise güçlü bir güneş fırtınasının uzay araçlarının bilgisayarlarına zarar verebileceği gerekçesiyle iptal edildi.

Blue ve Gold adı verilen iki araç adlarını Berkeley’in okul renklerinden alıyor mini buzdolabı büyüklüğünde. Mars yörüngesine Eylül 2027’de girmeleri planlanıyor. Ancak o dönemde Güneş, Dünya ile Mars arasına denk geleceği için iletişim kesilecek. Bu nedenle bilimsel çalışmalar Haziran 2028’e kadar başlayamayacak.

ESCAPADE, başka bir gezegende aynı anda ölçüm yapan iki yörünge aracının kullanıldığı ilk görev olacak.

Mars çevresinde eş zamanlı gözlemler

Görevin ilk yılında iki araç, eliptik bir yörüngede peş peşe ilerleyecek. Bu süreçte Mars yüzeyine 100 mil (160km) kadar yaklaşacak ve ardından 4.300 mil (6.900 km) uzaklığa kadar uzaklaşacaklar. Bu hareket, manyetik alanlardaki ve Güneş’ten gelen yüklü parçacık akışı olan güneş rüzgarındaki kısa süreli değişimlerin ölçülmesini sağlayacak.

Altı ay sonra araçlar farklı eliptik yörüngelere geçecek. Biri daha yüksek bir yörüngeye çıkarken diğeri daha düşük bir yörüngeye inecek. Böylece güneş rüzgarının Mars üzerindeki uzun vadeli etkileri ölçülebilecek. Bir araç Mars’ın önünde güneş rüzgarını ölçerken diğeri arka tarafta manyetik alanlardaki tepkileri gözlemleyebilecek.

Bilimsel aletler ve görevin maliyeti

Her iki araç da aynı bilimsel ekipmanı taşıyor:

• Manyetik alanları ölçen bir manyetometre,
• Elektron, proton ve iyon dağılımını görüntüleyen elektrostatik analizör,
• Yüklü parçacıkların sıcaklığını, yoğunluğunu ve voltajını ölçen bir prob.

Ayrıca her araç, Northern Arizona Üniversitesi’nden öğrencilerin geliştirdiği bir kamerayı da barındırıyor.

Görevin toplam maliyeti geliştirme, üretim, fırlatma ve işletme dahil 94,2 milyon dolar oldu. Bu tutar, derin uzay görevleri için oldukça düşük bir rakam. Örneğin NASA’nın 2013’te fırlattığı MAVEN yörünge aracı yaklaşık 600 milyon dolara mal olmuştu.

SIMPLEX programı ve sürecin zorlu yanları

Özel uzay şirketlerinin yükselişi ve CubeSat adı verilen küçük uyduların yaygınlaşmasıyla NASA, düşük maliyetli derin uzay görevlerinin mümkün olup olmadığını değerlendirmeye başladı. Bunun sonucunda 2018’de SIMPLEX 'Small, Innovative Missions for Planetary Exploration' programı açıklandı.

SIMPLEX kapsamında görev maliyet üst sınırı 55 milyon dolar olarak belirlendi. Ayrıca düşük maliyet için görevlerin daha büyük bir uzay aracının fırlatmasına eklemlenmesi gerekiyordu.

Lillis, ESCAPADE’in metal açısından zengin bir asteroidi incelemek üzere fırlatılacak olan Psyche göreviyle birlikte uzaya gönderilebileceğini önerdi.

Başlangıçta bu öneri zayıf bir ihtimal olarak görülüyordu. NASA’nın Venüs odaklı başka bir yörünge aracını tercih edeceği düşünülüyordu fakat 2018’de federal hükümet kapandı.

Bu kapanma, SIMPLEX karar sürecini aylarca geciktirdi. NASA değerlendirmeyi tamamladığında, Venüs yörünge aracının gerekli fırlatma tarihine yetişmesi mümkün görünmedi ve proje elendi. NASA bunun üzerine ESCAPADE’i seçti.

Roket değişikliği ve yeni tasarım

Seçimin ardından yeni bir gelişme yaşandı. NASA, Psyche görevinde SpaceX’in Falcon Heavy roketini kullanmaya karar verdi ve fırlatma tarihini bir yıl öne çekti. Bu güçlü roket, Psyche’nin asteroide ulaşmak için Mars’tan yerçekimi yardımı almasına gerek bırakmadı. Böylece ESCAPADE’in Mars’a doğrudan ulaşma fırsatı ortadan kalktı.

Görev ekibi bunun üzerine oldukça karmaşık bir alternatif rota hazırladı. Ancak bu plan tasarım incelemesinden geçemedi.

NASA ekibe yeni bir fırsat sundu ;dokuz ay içinde yeni bir plan hazırlamaları için 1,8 milyon dolar sağladı.

Artık ESCAPADE başka bir göreve eklemlenmeyecek, NASA bağımsız bir fırlatma satın alacaktı. Buna karşılık, hangi roketin seçileceği belli değildi ve uzay araçlarının kendi başlarına Dünya yörüngesinden Mars’a geçiş yapmaları gerekecekti. Mevcut tasarım bu kapasiteye sahip olmadığı için araçların daha büyük bir yapıya dönüştürülmesi gerekti.

© 2025 The New York Times Company