İranlı üst düzey general Tahran'ın söylemleriyle ters düştü: "Suriye'de kötü bir şekilde mağlup olduk"

Farnaz Fassihi / The New York Times

İran'ın Suriye'deki üst düzey generali, müttefikleri Beşar Esad'ın ani düşüşü konusunda İran liderlerinin resmi duruşuna ters düşen açıklamalarda bulundu. Tuğgeneral Behrouz Esbati, geçtiğimiz hafta yaptığı dikkat çekici bir konuşmada, İran’ın büyük bir yenilgi yaşadığını kabul ettiğini ancak yine de ülkede faaliyet göstermeye devam etmeye çalışacağını söyledi.
 
Tuğgeneral Behrouz Esbati'nin geçen hafta Tahran'daki bir camide yaptığı konuşmanın ses kaydı, pazartesi günü İran medyasında yayımlandı. Esbati’nin sözleri İran'ın cumhurbaşkanı, dışişleri bakanı ve diğer üst düzey liderlerinin açıklamalarından keskin bir şekilde farklılık gösterdi. Liderler, geçtiğimiz ay muhaliflerin Beşar Esad’ı iktidardan uzaklaştırdığı Suriye’de İran’ın stratejik kaybının boyutunu küçümsemiş ve İran’ın, Suriye halkının belirleyeceği herhangi bir siyasi sonucu saygıyla karşılayacağını söylemişti.

"Çok büyük bir darbe aldık"

İran odaklı haberler yapan Cenevre merkezli haber sitesi Abdi Media’nın pazartesi günü yayımladığı konuşma ses kaydına göre, Esbati şunları söyledi: "Suriye'yi kaybetmeyi gurur duyulacak bir şey olarak görmüyorum. Mağlup olduk, hem de çok kötü bir şekilde mağlup olduk. Çok büyük bir darbe aldık ve bu durum bizim için çok zor oldu”.
 
Esbati, Beşar Esad’ın devrilmesine giden süreçte İran ile ilişkilerinin aylarca gergin olduğunu açıkladı. Esbati, Esad’ın, 7 Ekim 2023’te Hamas öncülüğünde düzenlenen saldırının ardından İran destekli milislerin Suriye’den İsrail’e karşı bir cephe açma yönündeki birçok talebini reddettiğini belirtti. Esbati, İran'ın Beşar Esad'a, Suriye'deki askeri kaynaklarını kullanarak İsrail’e saldırı düzenleyebileceği kapsamlı askeri planlar sunduğunu söyledi.

Rusya'yı da eleştirdi

Esbati, İran’ın en önemli müttefiklerinden biri olarak görülen Rusya’yı da eleştirerek, Rusya’nın İran’ı yanıltıp, Rus jetlerinin Suriye'deki muhalifleri bombaladığını söylediği sırada aslında açık alanları hedef aldığını belirtti. Esbati, son bir yılda İsrail’in Suriye’deki İran hedeflerine yönelik saldırılar düzenlediği sırada, Rusya’nın radar sistemlerini kapatarak bu saldırılara fiilen kolaylık sağladığını da ifade etti.
 
İran, on yılı aşkın bir süredir Beşar Esad’ı desteklemek için komutanlar ve askerler göndererek hem muhalif gruplara hem de IŞİD terör örgütüne karşı mücadelede yardım etti.
 
Esad yönetiminde Suriye, İran’ın bölgesel komuta merkezi olarak işlev gördü. Buradan Lübnan’daki Hizbullah ile Batı Şeria’daki Filistinli militanlar da dahil olmak üzere bölgesel milis ağlarına silah ve para sağlandı. İran ayrıca Suriye’de havaalanlarını ve depoları kontrol ediyor, füze ve insansız hava aracı üretim üsleri işletiyordu.
 
Esad’ı deviren muhalif gruplar şu anda Suriye'nin büyük bir kısmını ele geçirmiş ve hükümet kurmaya çalışıyor. Esbati, konuşmasında, İran’ın, yeni şekillenen Suriye’de isyancı grupları kendi saflarına katmanın yollarını arayacağını söyledi.

Esbati konuşmasında,  "Yıllardır çalıştığımız tüm ağları harekete geçirebiliriz. Yıllarca bizim adamlarımızla birlikte yaşamış sosyal katmanları aktif hale getirebiliriz. Sosyal medyada etkin olabilir ve direniş hücreleri oluşturabiliriz. Artık orada diğer uluslararası arenalarda olduğu gibi faaliyet gösterebiliriz” dedi.
 
Generalin açıklamaları, hem içeriği hem de Esbati’nin konumu nedeniyle İranlıları şaşkına çevirdi. Esbati, orduyu ve Devrim Muhafızları’nı kapsayan İran Silahlı Kuvvetleri’nin üst düzey bir komutanı. Ayrıca Esbati Silahlı Kuvvetler'in siber biriminin başkomutanlığı da dahil olmak üzere önemli görevlerde bulunmuş bir isim.
 
Esbati, Suriye’de İran’ın askeri operasyonlarını denetlemiş, Suriyeli bakanlar, savunma yetkilileri ve Rus generallerle yakın koordinasyon içinde çalışmıştı. Bu rolü, İran’ın desteklediği bölgesel milis ağlarını yöneten Kudüs Gücü Komutanı General İsmail Kaani’nin bile üzerinde bir otoriteye sahip olmasını sağlamıştı.

Hükümet propagandasına ters düştü

Tahran'da tanınmış bir analist ve Suriye uzmanı olan Mehdi Rahmati, yaptığı değerlendirmede Esbati’nin konuşmasının önemli olduğunu çünkü bazı üst düzey yetkililerin hükümet propagandasından ayrılarak halka gerçeği anlatmaya başladığını gösterdiğini söyledi.

Rahbati, “Toplantılarda herkes bu konuşmayı tartışıyor ve neden bu şeyleri söylediğini, özellikle de kamuya açık bir ortamda, sorguluyor. İran’a ne olduğunu ve şu anda nerede durduğunu çok net bir şekilde ortaya koydu. Bu, bir anlamda iç siyaset için bir uyarı olabilir” dedi.
 
Esbati, Esad rejiminin düşüşünün kaçınılmaz olduğunu, halkın elektrik kesintilerinden yakıt sıkıntısına ve yaşanabilir bir gelir elde edememeye kadar yaşadığı yaygın yolsuzluk, siyasi baskı ve ekonomik zorluklar nedeniyle bunun yaşandığını söyledi. Esbati, Esad'ın reform yapması gerektiğine dair uyarıları görmezden geldiğini belirtti. Rahmati, İran’ın mevcut durumu ile bu değerlendirmeler arasındaki benzerliklerin gözden kaçırılmasının zor olduğunu ifade etti.
 
Generalin ağları harekete geçirme konusundaki iddialarına rağmen, İran’ın Suriye’de neyi gerçekçi bir şekilde yapabileceği belirsizliğini koruyor. Ülkede karşı karşıya olduğu halk ve siyasi muhalefet ile kara ve hava erişimi konusundaki zorluklar bu durumu daha da karmaşık hale getiriyor. İsrail, Suriye’de tespit ettiği herhangi bir İran girişimini yok edeceği konusunda uyarıda bulundu.
 
İran, 2003’teki ABD işgali sonrası Irak’ta faaliyet yürütme deneyimine sahip olsa da, Suriye’nin coğrafyası ve siyasi yapısı oldukça farklı.
 
Yıllarca Irak’ta üst düzey komutanlarla birlikte askeri stratejist olarak görev yapan Devrim Muhafızları üyesi bir İranlı, telefonla yaptığı bir röportajda, Esbati’nin isyancıları kendi saflarına katma konusundaki açıklamalarının bu aşamada daha çok hedefe yönelik bir arzu niteliğinde olduğunu söyledi. Esbati’nin ciddi bir yenilgiyi kabul ettiğini ancak aynı zamanda moral yükseltmeye ve İran’ın daha güçlü adımlar atmasını talep eden muhafazakârları yatıştırmaya çalıştığını ifade etti.
 
Hassas konular hakkında konuştuğu için isminin açıklanmasını istemeyen Devrim Muhafızları yetkilisi, İran’ın politikasının henüz netleşmediğini ancak strateji tartışılan toplantılarda bir fikir birliğinin oluştuğunu belirtti. Suriye’nin kaosa sürüklenmesinin İran’ın çıkarına olacağını çünkü İran’ın karmaşa ortamında faaliyet gösterme ve çıkarlarını güvence altına alma konusunda deneyimli olduğunu söyledi.

© 2025 The New York Times Company