New York Times haberi: İsrail-İran savaşı günler değil haftalar sürebilir

Patrick Kingsley / The New York Times

İsrail ve İran geçen yıl cepheleştiğinde, birkaç saat içinde sona eren kısa ve sınırlı çatışmalar yaşandı, her iki taraf da daha ziyade gerilimin azalmasını sağlayacak bir çıkış yolu aradı.

İsrail geçen cuma yeni bir saldırı dalgası başlatmasından bu yana, iki ülke gerekli olduğu sürece çatışmaya devam edeceklerini açıkladı ve saldırılarının kapsamını genişleterek her iki ülkede de kayıpların sayısını artırdı. Bu kez çatışma, İsrail ve İran'ın çatışmayı sonlandırma yolunu görmezden gelmesiyle en az bir hafta sürecek gibi görünüyor.

'Günler değil haftalar kaldı'

İsrail, İran'ın nükleer zenginleştirme programını ya güç kullanarak ya da müzakereleri yeniden başlatarak yok edene kadar devam etme niyetinde görünüyor. Ancak İran, nükleer bomba yapımı için hayati önem taşıyan zenginleştirme sürecini gönüllü olarak sonlandıracağına dair hiçbir işaret vermezken, İsrail'in yerin derinliklerinde bulunan önemli bir zenginleştirme tesisini yok etme kabiliyeti bulunmuyor.

Ocak ayına kadar Pentagon'da Orta Doğu işlerinden sorumlu olan Daniel B. Shapiro “Bu çatışmanın sona ermesine günler değil, haftalar kaldı” dedi.

Washington merkezli bir araştırma grubu olan Atlantic Council'da araştırmacı olarak görev yapan Shapiro “İsrail, İran'ın zenginleştirme kapasitesini bir şekilde ortadan kaldırana kadar devam edecek. İsrail bu sorunu çözmezse, kampanyasının başarısız olacağı artık açık” diye ekledi.

İsrail, İran'ın merkezindeki Natanz'daki ana zenginleştirme tesisini kolayca vurdu, ancak İran'ın kuzeyindeki Fordo yakınlarında bir dağın derinliklerine kazılmış daha küçük bir yeraltı tesisini yok etmek için gerekli olan Amerikan yapımı “bunker buster” bombalarına sahip değil.

İsrailli yetkililer, İran'ın en üst düzey askeri komutanları, nükleer bilim adamları ve enerji endüstrisi de dahil olmak üzere diğer hedeflere yönelik saldırılarının İran'ı Fordo'daki faaliyetlerini gönüllü olarak sonlandırmaya ikna edecek kadar acı vereceğini umuyor.

Tahran’da teslimiyet yok

Londra merkezli araştırma grubu Chatham House'da Orta Doğu analizlerini yöneten Sanam Vakil'e göre, İsrail İran hava sahasında giderek artan bir hakimiyet sergilese de İran şimdilik böyle bir teslimiyetten uzak görünüyor. İsrail, İran'ın çöküşünü hızlandırmayı umuyor fakat İran hükümeti ülkeyi tam kontrol altında tutmaya devam ediyor ve hâlâ önemli miktarda balistik füze stoğuna sahip.

Vakil “Şu anda Tahran'dan herhangi bir teslimiyet görmüyorum. Beyaz bayraklar dalgalanmıyor. İran’ın zenginleştirme haklarından vazgeçmesi çok zor çünkü İran'ın programı hala işler durumda ve İran bir devlet olarak sağlam. Hedefleri hayatta kalmak, zarar vermek ve dirençlerini göstermek” diye konuştu.

Çok şey Başkan Donald Trump'ın nasıl tepki vereceğine bağlı. İsrail'in aksine, ABD Fordo'yu yok edecek mühimmat ve uçaklara sahip. Shapiro gibi analistler, İran uzlaşma yerine nükleer bomba yapma çabalarını hızlandırırsa Trump'ın böyle bir yaklaşımı düşünebileceğini söylüyor.

Shapiro “Bu, ABD'nin müdahale edip etmemesi konusunda Trump için kritik bir karar noktası yaratacak” dedi.

İsrail'in saldırıları İran'ın savunma yeteneklerini zaten zayıflattığı için, Trump'ın ciddi güvenlik sonuçları olmadan müdahale etmesi artık daha kolay olabilir.

Bazı yorumcular ise İran ordusu saldırılarını İsrail'den Orta Doğu'daki ABD çıkarlarına ve personeline kaydırarak Trump'ın manevra alanını daraltmadıkça, Trump'ın İran ile doğrudan çatışmayı önleme olasılığının daha yüksek olduğunu söylüyor. Cuma gününden bu yana İran, ABD'nin müdahalesi için böyle bir bahane sunmaktan kaçındı ve Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri de dahil olmak üzere bölgedeki diğer ABD müttefiklerine saldırmaktan da sakındı.

Cuma gününden bu yana başkanın açıklamaları, şu anda İsrail'in askeri kazanımlarını İran ile yeniden müzakereler için bir koz olarak kullanmayı tercih ettiğini gösteriyor.

Trump, İran'ın İsrail'in askeri müdahalesi olmadan uranyum zenginleştirme programını sonlandırmayı kabul edeceğini umarak aylardır İran ile müzakereleri yönetiyordu.

Humeyni’nin geri adım atması 8 yıl sürmüştü

İran geri adım atmayı reddedince müzakereler tıkandı. Hafta sonu yaptığı açıklamalarda Trump, İsrail'in saldırıları ile dersini alan İran'ın daha önce düşünmediği tavizleri nihayet verebileceğini ima etti. Sonuç olarak, bazı analistler Trump'ın İran'ın daha esnek hale geldiğine karar verdiği takdirde İsrail'e saldırıları sonlandırması için baskı yapabileceğini söylüyor.

İsrail'in Tel Aviv kentindeki Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü'nde İran uzmanı Yoel Guzansky “Bu, Trump sonlandırmaya karar verdiğinde sona erecek ve bu muhtemelen İran'ın uzlaşmaya hazır olduğunu düşündüğü zaman olacak” dedi.

Uzmanlar, böyle bir U dönüşünün şu anda olası görünmese de tarihsel bir emsali olduğunu söyledi. İsrail'deki Reichman Üniversitesi'nde İran çalışmaları öğretim üyesi Meir Javedanfar'a göre, İran liderliği 1980'lerde İran-Irak savaşının sonunda benzer şekilde beklenmedik bir uzlaşma sağlamıştı. Javedanfar, Ayetullah Humeyni'nin savaşı sona erdirmek için yapılan sayısız teklifi reddettikten sonra, savaşın maliyeti çok büyük hale gelince anlaşmayı kabul ettiğini söyledi.

Akademisyen “Humeyni 180 derece dönüş yaptı. İsrail de yine bunu umuyor” diye konuştu.

Ancak tarih, bunun zaman alabileceğini gösteriyor. İran-Irak savaşını sona erdiren anlaşmanın imzalanması sekiz yıl sürmüştü.

© 2025 The New York Times Company