NYT haberi: Çin, Trump'ın tarifelerini delmenin yolunu Vietnam'da buldu

Alexandra Stevenson and Tung Ngo/ New York Times

Çin’in dev lojistik makinesi, bu ay Vietnam’ın güneyindeki Ho Chi Minh Kenti yakınlarında yer alan metal depoların içinde hummalı bir şekilde çalışıyordu. Yüzlerce işçi, Çinli hızlı moda perakendecisi Shein için kozmetik ürünleri, kıyafet ve ayakkabıları paketliyordu. Yine yüzlerce kişilik açık pozisyonu doldurmak isteyen işe alım görevlileri ise dışarıda adaylarla mülakat yapıyordu.

Alibaba’nın tedarik zinciri koluna ait başka bir sanayi bölgesinde ise, kamyonlar düzenli bir şekilde gelip gidiyordu.

Vietnam'da bu tür bir faaliyet, Çin sermayesiyle destekleniyor ve ülkeye istihdam sağlıyor. Bu, dünyanın dört bir yanındaki şirketlerin Çin fabrikalarına alternatif ararken Vietnam’ı cazip bir üretim merkezi haline getiren güçlerden biri.

Yüzde 46'lık tarife kapıda

Ancak ABD Başkanı Donald Trump’ın ticaret savaşı tedarik zincirlerini altüst ederken, Vietnam için en büyük engel olarak Çin’in rolü öne çıkıyor. Çünkü Vietnam, %46 oranındaki gümrük tarifesinden kaçınmaya çalışıyor.

Vietnamlı yetkililer, bu yeni tarifelerin uygulanmasına dair 90 günlük sürenin Temmuz başında sona ermesinden önce bir anlaşma sağlamaya çalışıyor. Bu hafta, Trump yönetimiyle Washington’da ikinci bir görüşme turu gerçekleştirdiler. Vietnamlı yetkililere göre, görüşmeler önümüzdeki ay devam edecek.

Trump yönetimi, Çin’den Vietnam’a yönlendirilen malların tarifelerden kaçınmak amacıyla yeniden ihraç edilmesini ifade eden "transshipment" uygulamasına karşı Vietnam’ın daha fazla önlem almasını istiyor.

Ancak yönetim, bu sorunu sadece geleneksel tanımıyla sınırlı tutmuyor. Aynı zamanda Amerikan ekonomisini Çin ithalatına olan bağımlılıktan kurtarma hedefiyle hareket ediyor. Bu da Çin’e bağlı üretim yapan ülkeleri baskı altına alıyor.

Vietnam için zorluk, ABD’ye gönderdiği malların gerçekten Vietnam’da üretildiğini kanıtlamak. Trump’ın üst düzey ticaret danışmanlarından Peter Navarro’nun Vietnam’ı “Çin’in kolonisi” olarak nitelemesi, ülkenin içinde bulunduğu zor durumu özetliyor.

İlk döneminde ne olmuştu?

Trump’ın ilk başkanlık döneminde Çin ürünlerine uyguladığı tarifelerden Vietnam büyük kazanç sağladı. 2017’de 38,3 milyar dolar olan ABD’ye dış ticaret fazlası, 2024’te 123,5 milyar dolara yükseldi.

Ticaret akışındaki bu yeniden yapılanma, Nisan ayında Çin’in %145 oranındaki tarifelerle karşı karşıya kalmasıyla hız kazandı. Bu dönemde Vietnam’ın Çin’den ithalatı 15 milyar dolara fırlarken, ABD’ye ihracatı 12 milyar dolarda kaldı. Pekin ve Washington daha sonra tarifeleri geçici olarak azaltmak için bir anlaşmaya vardı.

“Trump’ın önceliği, Vietnam’ın transshipment sorununu çözmesi ve iki ülkenin Vietnam’ın bu konuda adım attığını gösteren bir belge imzalamasıdır,” dedi Amerikan Ticaret Odası Hanoi Direktörü Adam Sitkoff.

Bunun üzerine Vietnam, bu ay “kaçakçılıkla, ticaret sahtekârlığıyla” ve “‘Made in Vietnam’ etiketiyle yanlış beyan edilen ürünlerin ihracıyla” mücadele amacıyla özel bir görev gücü kurdu. Maliye Bakanlığı da ABD Gümrük ve Sınır Koruma yetkilileriyle bilgi paylaşımı ve işbirliği için bir araya geldi.

“Vietnam’ın, ABD hükümetine Çin mallarının sadece yön değiştirmediğini kanıtlaması çok zor hale geldi,” diyor Singapur’da bulunan danışmanlık şirketi Asia Decoded’un kurucusu ve ekonomist Priyanka Kishore.

Çin üretimi malların üzerine 'Made in Vietnam' mı yazılıyor?

Vietnam ve diğer Asya ülkeleri, bitmiş ürün üretiminde Çin kaynaklı malzemelere bağımlı. Bu nedenle üretim Çin’den başka ülkelere kaydıkça, Çin’in komşularına yönelik ihracat artışının büyük kısmını hammadde sevkiyatları oluşturuyor olabilir.

Yine de Vietnam’ın Çin’den ithal ettiği bazı ürünlerin bitmiş mal olduğu ve bu ürünlerin menşeisi Çin olmasına rağmen başka ülkelere Vietnam üzerinden gönderildiği yönünde ciddi endişeler var. Bu uygulama yasa dışı kabul ediliyor.

Kishore’a göre, ne kadar ürünün bu yasa dışı kategoriye girdiğini gösteren net bir veri yok. Ancak yapılan bir tahmine göre, Trump’ın ilk dönemindeki tarifelerden sonra bu tür yön değiştirme faaliyetleri, ABD’ye yapılan ihracatın %16,5’ine kadar çıktı. Bu artışta Çinli şirketlerin payı büyük.

Geçtiğimiz ay Çin ürünlerine uygulanan fahiş tarifeler, daha fazla üreticiyi Vietnam’a yöneltti. Amerikalı tüketicilerin Çin’den vergi ödemeden ucuz ürün satın almasına olanak tanıyan bir boşluğu Trump kapattıktan sonra, Shein fabrikalara Vietnam’a taşınmaları için rehberlik ve sübvansiyon sundu. Shein bu konuda yorum yapmadı.

Bu faaliyetlerin büyük kısmı, tedarik zincirinin meşru şekilde Çin’den çıkıp daha düşük tarife uygulanan ülkelere yönelmesinden kaynaklanıyor.

ABD'nin amacı Çin'in üretim hızını bir şekilde düşürmek

Ancak Trump yönetimi bu konuda taviz vermiyor. “Çin, tarifelerden kaçmak için Vietnam’ı kullanıyor,” dedi Navarro. Amaç, Çin’in ihracatının etrafına bir duvar örmek.

“ABD, Çin’den gelen her şeyin varsayılan olarak transshipment olduğunu savunuyor gibi görünüyor. Böylece Çin’den gelen her ürünü yaftalıyor,” diyor Hinrich Foundation Ticaret Politikası Başkanı Deborah Elms.

Yasa dışı transshipment’i durdurmak bir şeydir; tedarik zincirlerini tamamen Çin’den koparmak ise çok daha karmaşık bir iştir. Amerikalıların satın aldığı ürünlerin büyük kısmında Çin menşeli ham maddeler var: çocuk oyuncaklarındaki plastikten, ayakkabılardaki kauçuğa ve gömleklerdeki ipliğe kadar.

“Asya hükümetlerinden, onlarca yıl sürebilecek bir tedarik zinciri dönüşümünü yeniden tanımlamaları isteniyor. Peki karşılığında ne alacaklar? Bu pek net değil,” dedi Elms.

'Çin olmadan biz üretemeyiz'

Vietnam’ın tekstil ve konfeksiyon sektörü için Çin’i devre dışı bırakmak ciddi sorun yaratır. Vietnam Tekstil ve Konfeksiyon Birliği Başkan Yardımcısı Tran Nhu Tung’a göre, fabrikalar kullandıkları kumaşların yaklaşık %60’ını Çin’den ithal ediyor.

“Çin olmadan biz ürün üretemeyiz,” dedi. “Vietnam’ın mamul üretmesi için gereken malzeme kalmaz. ABD olmadan da bu ürünleri ihraç edemeyiz. Yani Vietnam hükümeti, Çin ile ABD arasında bir denge kurmak zorunda ve bu onlar için çok zor.”

Çin başka şirketler başka davranıyor

Trump yönetimiyle olası bir anlaşmayı cazip hale getirmek için Vietnam, Amerikan tarım ürünleri ve Boeing uçakları gibi malların alımını artırmayı ve Çin ürünlerinin ABD’ye sevkini azaltmayı teklif etti.

Ancak Çinli şirketlerin yatırım ve işe alım hamlesi durumu daha da karmaşık hale getiriyor.

Güneydeki Long An eyaletinde, birçok ayakkabı ve tekstil fabrikasının bulunduğu bölgede, Shein işe alım sürecini sürdürüyor.

Geçtiğimiz Cuma günü, işe alım görevlisi Huy Phong, bir Shein deposunun dış çitine ilan astı: İş ilanında görevler; ürün yükleme, mal ayrıştırma, sınıflandırma ve çanta, kıyafet ve ayakkabı gibi moda ürünlerinin paketlenmesi olarak sıralanıyordu. Maaş: aylık 385 ila 578 dolar. Shein, deposu için 2.000 işçiye ihtiyaç duyuyor ama şimdiye kadar yalnızca yarısını işe alabilmiş.