NYT zaman çizelgesini yayınladı: İsrail-İran çatışmasının geçmişi

Ephrat Livni, Cassandra Vinograd, Eve Sampson / New York Times

İsrail’in İran’ın nükleer programına yönelik büyük bir saldırı düzenlemesiyle Tahran’da patlamalar meydana geldi. İsrailli yetkililer saldırıyı doğruladı.

Bu saldırılar, iki ülke arasında uzun süredir devam eden gerilimin, Orta Doğu’nun en güçlü ordularını karşı karşıya getirecek bir savaşa dönüşebileceği yönündeki kaygıları artırdı.

İran’ın yönetimi, İsrail’i yok etme hedefini açıkça dile getiriyor ve bu amaca ortak olan bölgesel milis gruplarını uzun süredir destekliyor. İsrail ise İran’ı varoluşsal bir tehdit olarak görüyor ve Tahran’ın nükleer bomba üretmesini engelleme sözü veriyor.

Geçtiğimiz yıl, iki ülke karşılıklı hava saldırıları düzenlemeye başladı. Uzun zamanda gizlice yürütülen bu savaş artık açık bir şekilde ilerliyor. 

İşte son yıllarda yaşanan gelişmeler:

2019: İran’ın müttefiklerine yönelik saldırılar

İsrail, İran’ın müttefiklerini gelişmiş silahlarla donatmasını engellemek için Suriye, Lübnan ve Irak’ta bir dizi saldırı düzenledi. İsrail, İran’ı Irak ve kuzey Suriye üzerinden Lübnan’a bir silah hattı kurmaya çalışmakla suçladı. İran’ın uzun süredir desteklediği Hizbullah da bu hatta dahildi.

İsrail ayrıca, Doğu Akdeniz ve Kızıldeniz’den geçen İran petrolü ve silah taşıyan gemilere de saldırdı.

2020: Uzaktan kumandalı suikast

Kasım ayında, İsrail İran’ın önde gelen nükleer bilim insanı Muhsin Fahrizade’yi uzaktan kumandalı bir makineli tüfekle öldürdü.

2021: Denizlerde çatışmalar

İran ve İsrail, birbirlerine yönelik deniz saldırılarını artırdı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Umman açıklarında araç taşıyan İsrail'e ait bir gemide şubat ayında meydana gelen patlamadan İran’ı sorumlu tuttu. Mart ayında ise İran, İsrail’in, kıyılarının yaklaşık 80 km açığında bir İran kargo gemisini hedef aldığını öne sürdü. Nisan ayında, Kızıldeniz’de konuşlu bir İran askeri gemisi, muhtemelen İsrail’in döşediği bir mayınla hasar aldı. Bu tür saldırılar yıl boyunca sürdü.

2022: İranlı bir subayın suikasti

Mayıs ayında, motosikletli iki kişi, İran Devrim Muhafızları’na bağlı Albay Seyyad Hodayi’yi vurdu. İsrailli yetkililer, Hodayi’nin suikast ve kaçırma operasyonları yürüten gizli bir birimin komutanı olduğunu söyledi. İsrail, suikasttaki rolünü ABD’ye teyit etti.

İki Bilim İnsanı Öldü

Mayıs ayında, askeri bir araştırma tesisinde görev yapan havacılık mühendisi Ayub Entezari ve jeolog Kamran Aghamolaei, gıda zehirlenmesi semptomları sonrası hayatını kaybetti. İran, İsrail’in bu kişileri zehirlediğini öne sürdü. İsrail ise yorum yapmadı.

2023: 7 Ekim saldırıları

İran destekli Hamas’ın önderliğinde Filistinli militanlar İsrail’e saldırdı. Bu saldırılar, Gazze Şeridi’nde kanlı bir savaşın başlamasına neden oldu. Hamas’a destek vermek amacıyla İran destekli diğer gruplar da İsrail’i hedef aldı.

İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, 7 Ekim saldırılarına İran’ın katılmadığını söyledi. Ancak Hamas yetkilileri bölgesel müttefiklerinden destek aldıklarını belirtti ve bazı belgelerde İran’la planların paylaşıldığı görüldü.

Suriye’de hava saldırısı

Aralık ayında İran, İsrail’i Suriye’de üst düzey bir İranlı subayı füze saldırısıyla öldürmekle suçladı.

2024: Şam’a saldırı ve karşılıklar

Nisan ayında İsrail, Şam’daki İran Büyükelçiliği binasına hava saldırısı düzenledi; üç üst düzey İranlı komutan ile dört subay öldü. Haftalar sonra İran, İsrail’e 300’den fazla füze ve insansız hava aracı gönderdi. Bunların neredeyse tamamı etkisiz hale getirildi.

İsrail ardından İran’daki bir nükleer tesisi koruyan hava savunma sistemini hedef aldı.

Tahran’da suikast

Temmuz ayında Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye, Tahran’da Devrim Muhafızları’na ait bir misafirhanede patlama sonucu öldü. İsrail saldırıyı üstlendi.

Pager saldırısı

Eylül ayında İran’ın Lübnan büyükelçisi Mücteba Amini, Hizbullah üyelerine yönelik eşzamanlı bir elektronik saldırıda gözünü kaybetti. Ardından benzer cihazlara yönelik saldırılarda onlarca kişi öldü, binlercesi yaralandı. İsrail, saldırıların sorumluluğunu üstlendi.

Hizbullah lideri öldürüldü

Aynı ay İsrail, Lübnan’ın başkenti Beyrut yakınlarında Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ı hava saldırısıyla öldürdü.

İran İsrail’i vurdu

Ekim ayında İran, İsrail’in Nasrallah, Haniye ve bir İran komutanına yönelik suikastlarına misilleme olarak 180 balistik füze fırlattı. Çoğu önlendi.

İsrail İran’ın hava savunmasını hedef aldı

Ekim ayı sonunda İsrail, İran’daki kritik altyapıları koruyan hava savunma sistemlerine hava saldırısı düzenledi.

Nisan ve Ekim’deki saldırılarda, İran’ın Rusya’dan aldığı hava savunma sistemlerinin hedef alındığı bildirildi. Bunlardan biri İran’ın merkezinde yer alıyor ve nükleer programı koruyor.

2025: Diplomasiye geri dönüş mü?

İsrail Başbakanı Netanyahu, eski ABD Başkanı Donald Trump’a İran nükleer tesislerine saldırı planı sundu. Trump yönetimi bu öneriyi aylarca tartıştıktan sonra, nisan ayında diplomasiye dönme kararı aldı.
İran, uranyum zenginleştirmeyi tamamen durdurma talebini reddetti. Ancak müzakereler sürüyor.
Perşembe günü Trump, İsrail’in İran’a saldırmasının görüşmeleri bozabileceğini söyleyerek "Bence bu görüşmeleri mahveder. Belki de yardımcı olur ama mahvedebilir de" dedi. 

© 2025 The New York Times Company