New York Times yazdı: Rusya-Azerbaycan gerilimi tırmanıyor, Moskova'nın etkisi sarsılıyor
Rusya'da iki Azerbaycanlı kardeşin gözaltında ölmesi Moskova-Bakü hattında krize yol açtı. Azerbaycan, "işkence ve kasıtlı cinayet" suçlamasıyla sert tepki verirken, Rusya ise ilişkileri bozmak isteyen “dış güçleri” suçladı
Ivan Nechepurenko / New York Times
Geçtiğimiz hafta boyunca Rusya ile komşusu Azerbaycan arasında gerginlik hızla tırmandı. İki kardeşin, her ikisi de etnik Azerbaycan Türkü olan Huseyn ve Ziyaddin Safarov’un Rusya’da gözaltındayken hayatını kaybetmesi, Moskova’nın Güney Kafkasya’daki etkisini daha da aşındırma tehdidi taşıyan diplomatik bir krizi ortaya çıkardı.
Safarov kardeşler, Rus yetkililerin onları geçtiğimiz hafta gözaltına almasının ardından öldü. Bu gözaltı, Rusya’nın sanayi kenti Yekaterinburg’da son 25 yılda işlenmiş bazı mafya tarzı faili meçhul cinayetlerle ilgili bir soruşturmanın parçasıydı.
Pazartesi günü Rus soruşturma makamları, kardeşlerden birinin kalp yetmezliğinden öldüğünü, diğerinin ölüm nedeninin ise henüz araştırıldığını açıkladı. Çarşamba günü ise Rus yetkililer, hepsi Rus vatandaşı olan altı diğer Azerbaycan Türkü’nün cinayet suçlamasıyla tutuklandığını duyurdu.
Ancak Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki yetkililer, Rusya’nın açıklamalarını hızla yalanladı.
Salı günü Azerbaycan Başsavcılığı, kardeşlerin “ağır işkenceyle ve aşırı bir vahşetle öldürüldüğünü” belirten bir açıklama yaptı ve olayla ilgili soruşturma başlattığını duyurdu. İktidar yanlısı medya organları ise Moskova’yı, etnik azınlıkları “iç muhalefeti bastırmak ve totaliter kontrolü güçlendirmek amacıyla” hedef alan “şovenist politikalar” izlemekle suçladı.
Azerbaycan’ın sert tepkisi, yalnızca birkaç yıl önce eski Sovyet ülkeleri arasında Rusya’nın en yakın ortaklarından biri sayılan bir ülkedeki Moskova etkisinin ne kadar azaldığını gözler önüne serdi. 2022 yılında, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sadece iki gün önce, Moskova ve Bakü “müttefiklik etkileşimi bildirisi” imzalamıştı.
Ancak Ukrayna savaşının patlak vermesiyle ilişkilerde keskin bir bozulma yaşandı. 2023 yılında Azerbaycan’ın Karabağ bölgesini ayrılıkçı Ermeni yönetiminden tamamen geri almasının ardından Rus barış güçlerinin bölgeden çekilmesi, bu tansiyonu daha da artırdı. Gerilim, Aralık ayında bir Azerbaycan Havayolları’na ait Embraer uçağının Rus hava savunması tarafından düşürülmesi ve 38 kişinin ölmesiyle zirve yaptı.
Carnegie Rusya Avrasya Merkezi’nde araştırmacı olan Zaur Shiriyev’e göre, Moskova ile Bakü arasında asıl sorun, bu tekil olaylar değil, “her iki tarafın ilişkiyi nasıl gördüğü”.
“Rusya, Belarus ile sahip olduğu gibi bir ilişki istiyor” diyen Shiriyev “Yani Moskova’ya bağımlı, siyasi olarak sadık ve Rusya’yı kıdemli ortak olarak kabul eden bir ilişki” ifadelerini kullandı
Shiriyev'e göre Azerbaycan kendisini böyle görmüyor ve Shiriyev “Rusya dahil olmak üzere herkesle –hatta yakın müttefiki Türkiye ile bile– eşit ve saygılı ilişkiler istiyor” ifadelerini kullandı.
Kriz, Pazartesi günü Bakü’de polislerin Sputnik’in –Rusya devletine ait haber ajansı– yerel ofisine baskın düzenlemesiyle derinleşti. Polis, ajansın genel yayın yönetmeni ve icra direktörünü kara para aklama ve dolandırıcılık suçlamasıyla gözaltına aldı. Bu gelişme, Azerbaycan’ın resmi haber ajansı APA tarafından bildirildi.
Salı günü ise Azerbaycan kolluk kuvvetleri, İran’dan uyuşturucu kaçakçılığı planına dahil oldukları iddiasıyla sekiz Rus vatandaşını daha tutukladı. APA tarafından yayımlanan görüntülerde, Rusların başları öne eğik şekilde sıraya dizilerek özel polis timi eşliğinde bir polis aracına bindirildiği görülüyordu.
Azerbaycan ayrıca Rus sanatçılarla yapılacak tüm kültürel etkinlikleri ve Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksei Overchuk’un planlanan ziyaretini iptal etti. Azertac adlı devlet haber ajansı, kardeşlerin ölümüyle ilgili bir yorumda, Rusya’nın iç politikasının “1930’lar Almanya’sına” benzediğini yazdı.
Ancak Azerbaycan’ın demokrasi karnesi de oldukça sorunlu. Sadece Haziran ayında sekiz Azerbaycanlı gazeteci vatana ihanet ve benzeri suçlamalarla 15 yıla kadar hapis cezasına çarptırıldı. Birçok haber ajansı sürgüne gitmek zorunda kaldı ya da kapatıldı. Yerel bir insan hakları grubu, ülkede siyasi nedenlerle tutuklu sayısının 370’i geçtiğini bildirdi.
Azerbaycan’ın eski devlet sekreteri ve şu anda muhalefet politikacısı olan Ali Karimli’ye göre, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev “klasik bir otoriter rejim kurdu ve siyasi ve ekonomik hayat üzerinde tam bir tekel kurmuş durumda”
Karimli Aliyev'in bu mutlak gücü Putin’le bile paylaşmaya niyeti olmadığına dikkat çekti.
Salı günü Rusya, Azerbaycan’ın Moskova Büyükelçisini Dışişleri Bakanlığı’na çağırarak “Bakü’nün dostane olmayan son eylemleri ve ikili ilişkileri kasten zedelemeye yönelik kasıtlı adımları” nedeniyle protesto ettiğini bildirdi.
Ancak genel olarak Rus yetkililer, krizi küçümsemeye çalıştı. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova Çarşamba günü yaptığı açıklamada, Rusya ile Azerbaycan için “dostane ilişkilerin çok önemli” olduğunu söyledi ve “Bu ilişkileri bozmak isteyenler, ne yaptıklarını iki kez düşünmeli” diye ekledi.
Ukrayna provoke ediyor
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov ise, dış güçlerin iki ülke arasında nifak tohumları ekmeye çalıştığını ileri sürdü. Çarşamba günü gazetecilere yaptığı açıklamada, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski arasındaki telefon görüşmesine atıfla, “Ukrayna, Azerbaycan tarafını duygusal tepkilerini sürdürmeye provoke etmek amacıyla ateşe körükle gitmek için elinden geleni yapacaktır” dedi.
Peskov “Rusya hiçbir zaman Azerbaycan’ı tehdit etmedi, şimdi de etmiyor” şeklinde konuştu.
Rusya ile Azerbaycan arasında başka bağlar da var; özellikle son yıllarda artan ticaret ilişkileri. Moskova, Batı tarafından uygulanan ticaret izolasyonunu aşmak için yürüttüğü kuzey-güney ticaret koridoru projesinde Azerbaycan’ın rolüne büyük önem veriyor. Bakü ise, Rusya’da yaşayan ve çalışan büyük Azerbaycan diasporasından önemli ölçüde kazanç sağlıyor. Moskova ve diğer şehirlerde petrol şirketleri ve dev alışveriş merkezlerine sahip olan birçok önde gelen iş insanı Azerbaycan kökenli.
“İlişkiler açıkça gerilmiş durumda olsa da, iki taraf da işi fazla ileri götürmemeye dikkat ediyor” diyen uzman Shiriyev “Ayrıca Rusya açısından, Azerbaycan Türkiye ile de yakından bağlantılı. Bakü ile ilişkilerin bozulması, Ankara ile de gerginliğe yol açabilir”
© 2025 The New York Times Company