İKSV'nin 50 yıllık tarihi

Kahraman Çayırlı

Açılış toplantısı

22 Temmuz 1972 tarihinde düzenlenen ilk basın toplantısıyla İstanbul Kültür Sanat Vakfı, İstanbul Festivali’ni ve festivalin Mengü Ertel imzalı afişini tanıttı. (1972)

Nejat Eczacıbaşı: “Almanya’da kaldığım günler içinde Salzburg Festivali’ne gitmeye çalışır, bir gün İstanbul’da da böyle bir şölenin gerçekleşmesini çok isterdim. Türkiye’ye döndükten sonra, geçmişte Vedat Nedim Tör ve Cemal Reşit Rey’in festival konusunda çeşitli girişimler düşündüklerini, ancak bunların gerçekleşemediğini öğrenmiştim. Memduh’a [Cevad Memduh Altar] açtığım zaman, hocanın heyecanını hiç unutamıyorum.” (İzlenimler, Umutlar)

İlk festival

1. İstanbul Festivali 21 Haziran-15 Temmuz günleri arasında gerçekleşti. İTÜ Maden Fakültesi’nde 20 Haziran 1973’teki Açılış Konseri’nde, Robert Wagner yönetimindeki İstanbul Devlet Operası Korosu Adnan Saygun’un Yunus Emre Oratoryosu’nu seslendirdi. (1973)

Uluslararası adım

İstanbul Festivali, Uluslararası Festivaller Birliği’ne kabul edildi. (1978)

• Konak Sineması’ndaki Film Haftası başladı. Başlangıçta Sinema Günleri adıyla anılan gösteriler kısa sürede İstanbul Film Festivali’ne dönüştü.  (1982)

Onat Kutlar hatırası

Onat Kutlar, İKSV Yönetim Kurulu tarafından İstanbul Festivali çerçevesinde sinema günleri düzenlemek üzere davet edildi ve “Uluslararası İstanbul Sinema Günleri” başladı. (1983)

Hülya Uçansu (İstanbul Film Festivali’nin kurucularından ve 1983-2006 arasında İstanbul Film Festivali Direktörü): “İKSV Yönetimi 1982’de İstanbul Festivali’nin programına film gösterileri de katma kararını aldı. Başkan Nejat Eczacıbaşı, Türk Sinematek Derneği’nin efsanevi kurucusu ve direktörü Onat Kutlar’dan film programları için destek ve yardım istedi. Kutlar bütün bilgisi, birikimi ve kişiliğinin tüm cömertliği ile 1982’den 1995’teki trajik ölümüne kadar, önce Film Festivali’nde düzenleme kurulu üyesi, daha sonra da İKSV Yönetim Kurulu’nda başkan yardımcısı olarak görev yaptı. Katkıları unutulmaz.”

Sahne Leyla Gencer'in

Leyla Gencer, soprano ve piyanist Vincent Scalera ile 12. İstanbul Festivali’nde yer aldı. (1984)

Ahmet Erenli (1999- 2006 İstanbul Müzik Festivali Direktörü): “Leyla Gencer 1984 Festivali’nde Kadın Teması üzerine -Türk Kadını, Aşk Kadını, Din Kadını, Kraliçe Kadın, Büyücü Kadın ve Çingene Kadın- başlıkları altında tarihe geçen bir program sundu. Bu program 1981 yılında Paris Athenée Tiyatrosu’nda da seslendirilmiş ve Paris konserinin CD’si piyasaya çıkmıştı.”

İlk Altın Lale

İstanbul Film Festivali’nde ilk kez Uluslararası Yarışma düzenlendi. Michael Radford’un 1984 filmine Altın Lale ödülü takdim edildi. (1985)

Şef Zubin Mehta, New York Filarmoni Orkestrası ile 13. Uluslararası İstanbul Festivali’ne konuk oldu. (1985) 

Ahmet Erenli: “Bu konser hiç kuşkusuz 1980’lerin müzik olayı idi. Bu konser için şimdiki Lütfi Kırdar Kongre Merkezi yerinde olan spor salonu konser salonuna çevrilmişti. Bu konserde unutamadığım olaylardan biri hiç kuşkusuz çok sevdiğim Ravel’in Daphnis ve Chloé Suiti’ni NYP’den [New York Filarmoni Orkestrası] dinlemekti.”   

Çağdaş sanat

Daha sonra Uluslararası İstanbul Bienali adını alacak olan 1. Çağdaş Sanat Sergileri gerçekleştirildi. (1987)

Ustaya destek

Elia Kazan  için Sansür Yürüyüşü yapıldı. (1988)

Hülya Uçansu: “Elia Kazan’ın jüri başkanı olduğu 1988 yılında kurul [Sansür Kurulu] 5 filmi birden kesme kararı alınca ortalık ayağa kalktı. Festival yönetimi önde gelen sinemacılarımızın katılımıyla İKSV merkezinden Taksim Meydanı’na tarihi bir yürüyüş düzenledi. Bunun yarattığı etkiyle 1989 itibarıyla festivallerdeki uluslararası filmlerden sansür kaldırıldı.”

16. Uluslararası İstanbul Festivali’nde Miles Davis, Cemil Topuzlu Açıkhava Sahnesi’nde İstanbul’daki ilk ve tek konserini verdi. Astor Piazzolla,  Suarez Fernando, Jan Garbarek ve Joan Baez da festivaldeydi. (1988)

Tiyatro heyecanı

İlk Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali gerçekleştirildi. (1989)

Dikmen Gürün (1993-2012 Tiyatro Festivali Direktörü): “1989’da Vakfın amiral gemisi olan Müzik Festivali’nden ayrıldı Tiyatro Festivali. Zehra İpşiroğlu yönetmen oldu. Ben Cumhuriyet’e yazdığım yazılarda henüz emekleme devrinde olan festivalin kısa sürede serpileceğinden söz ediyordum. Öyle de oldu…”

Sinema Günleri “Uluslararası İstanbul Film Festivali” adını aldı. (1989)

Bryan Adams Konseri 

İKSV, İstanbul’un ilk stadyum konserinde Bryan Adams’ı ağırladı. UNESCO Uluslararası Kültür ve Sanat Ödülü, İKSV’ye sunuldu. (1992)

Nejat Eczacıbaşı vefat etti; Şakir Eczacıbaşı, Yönetim Kurulu Başkanı oldu. (1993)

Caz sesleri

Uluslararası İstanbul Caz Festivali başladı. (1994)

İKSV Paris’te George Pompidou’da 110 filmlik bir seçkiyle Türk sinemasının o güne kadarki en büyük toplu gösterimini gerçekleştirdi. (1996)

24. Uluslararası İstanbul Müzik Festivali’nde, Topkapı Sarayı’nda Aidan Lang tarafından sahneye konulan, Mozart’ın bestelediği Saraydan Kız Kaçırma operasını İskoç Oda Orkestrası seslendirdi. (1996)

Ahmet Erenli: “SCO [İskoç Oda Orkestrası] başkemancısı bir performans sırasında sıcaktan ve çok çalışmaktan sahnede bayıldı. Kendisini hemen hastaneye kaldırdık ve o tarihten sonra her konserimizde bir ambulans bulundurma kararı aldık.”

Deprem sonrası 

Ağustos depremine rağmen bienal... 6. İstanbul Bienali’nde, bugün İstanbul’da kalıcı bir eser olarak yer alan Ugo Rondionone’nin büyük yazılı eseri Taksim Meydanı’nda sergilendi. (1999)

Özel bir belgesel

BBC-İKSV ortak yapımıyla Topkapı Sarayı’nda sahnelenen Saraydan Kız Kaçırma operasının prodüksiyon süreci belgeselleştirildi ve “Mozart in Turkey” adlı DVD hazırlandı. (2000)

Buena Vista Social Club ekibi Türkiye’de ilk konserini 7. İstanbul Caz Festivali’nde verdi. Norah Jones da İlhan Erşahin’s Wax Poetic 2000 ekibiyle beraber festival sahnesindeydi. (2000)

Görgün Taner (İKSV Genel Müdürü): “Harbiye Açıkhava Tiyatrosu tıklım tıklım dolu. Sahnedeki İbrahim Ferrer 73, Omara Portuondo 70, Ruben Gonzales 81 yaşında. Biz hazırlıkları, konserden sonra onlar otele biz de eve gideriz diye yapmışız. Konser bitti ama ne otele gitmesi; sahne arkasına yemekler geldi, fotoğraflar çekildi, devam… Bir türlü bitmiyor, hem sohbet hem yemek devam ediyor. 02.00’de ‘Haydi artık otele gidelim’ diye sahne arkasını terk etmek istediğimizde 81 yaşındaki Ruben Gonzales ‘Bu saatte uyumaya mı gidilir?’ demişti… Bunca yıllık festival deneyimimde gördüğüm en renkli ve şahane gruptu.”

Nazım projesi

Genco Erkal’ın tasarladığı, yönettiği ve rol aldığı Nâzım’a Armağan’da, Yıldız Kenter, Ayla Algan, Zeliha Berksoy, Jülide Kural, Zuhal Olcay, Tilbe Saran, Sema Moritz, Zeynep Tanbay, Işık Yenersu gibi yıldızlar Rumeli Hisarı’nda sahnedeydi. (2002)

“Lale Kart” üyelik programı başlatıldı. Etkinlikleri tüm yıla yayma kararı alındı. Filmekimi düzenlenmeye başladı. (2002)

Hülya Uçansu: “Filmekimi, İstanbul Film Festivali’nin 20. Yılı nedeniyle İKSV’nin şehrin sinemaseverlerine sunduğu bir hediyedir. Çeşitli dünya festivallerinden ödüllerle dönerek öne çıkan filmler mevsim başında sinemayı özlemiş olan izleyicileriyle kucaklaşır. Ne mutlu ki Filmekimi bu yıl 20. yaşına ulaştı.”

İKSV, Avrupa Kültür Forumu’nun ilk kez AB sınırları dışında bir ülkenin kurumuna verdiği Avrupa Kültür Ödülü’ne layık görüldü. (2003)

İstanbul Caz Festivali’nde Genç Caz serisi başladı.  (2003)

Dansın yıldızı

İKSV’nin daveti ile Pina Bausch, İstanbul’a odaklanan Nefes yapıtını üretti ve yapım 2012’de Londra Olimpiyatları sırasında sergilendi.  (2003) 

Dikmen Gürün: “Pina Bausch 1998 yılında Cam Temizleyicisi ve 2000’de Masurca Fogo ile konuğumuz olmuştu.  O süreçte adeta büyülendiği İstanbul üzerine bir koreografi yapmayı kendi arzu etti. Bu istek bizi onurlandırdı. Ne güzel ki 2003’ten beri dünyayı gezdi ve geziyor Nefes.”

Sophia Loren

Uluslararası İstanbul Film Festivali’nin Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı’ndaki açılış töreninin onur konuğu Sophia Loren oldu. (2005)

Azize Tan: “Sophia Loren Şakir Bey’in kolunda Lütfi Kırdar’a girdiğinde, gazeteciler tarafından ezileceğini zannettim. Bir anda öyle büyük bir karmaşa oldu ki… Akşamki festival yemeğinde hepimiz Sophia Loren’i daha yakından görmek için adeta kuyruğa girdik. Belinin ne kadar ince olduğuna inanamadığımı hatırlıyorum. Hülya Avşar’la karşılıklı oturmuşlardı.”

Joshua Bell ve UBS Verbier Chamber Orchestra 33. Uluslararası İstanbul Müzik Festivali’nde sahnedeydi. (2005)

Ahmet Erenli: “Joshua Bell, konserin ilk yarısında yanılmıyorsam Vivaldi’nin Dört Mevsim eserini seslendirdi. İkinci yarı başlarken ben Aya İrini’nin en üst balkonuna çıktım,  apsislerden birine uzandım ve konseri dinlemeye başladım. Bir anda bir şeylerin yanlış gittiği hissiyle yerimden kalktım. Ben o apsisin içinde uyuyakalmıştım. Neyse ki yan kapısı açık olan Aya İrini’den dışarı çıkabildim.”  

Venedik çıkartması

İKSV, Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi’nde Türkiye Pavyonu’nun organizasyonunu üstlendi. (2006)

Leyla Gencer Şan Yarışması’nı İKSV düzenlemeye başladı. (2006

İKSV davetlisi olarak İstanbul’a gelen binicilik tiyatrosu Zingaro, Battuta’nın dünya prömiyerini İstanbul’da sahneledi. (2006)

Dikmen Gürün: “2006 yılında, İstanbul’da yapılan “4. Uluslararası Tiyatro Olimpiyatları” ve “Türkiye’de Fransa Mevsimi” kapsamında 20 gün boyunca, İstinye’de Sevil Sabancı Binicilik Merkezi’nde seyirciyle buluşan bir özel projeydi Battuta. İKSV ortak yapımcılardan biriydi. 35 at ve binicilerinden, canlı bir orkestradan oluşan kadronun ötesinde, kalabalık bir teknik ekiple gerçekleştirildi olay.”

John Malkovich

28. Uluslararası İstanbul Film Festivali Sinema Onur Ödülü John Malkovich’e sunuldu. (2009)
Azize Tan: “The Marmara Oteli’ne John Malkovich’i almaya gittim. İstiklâl Caddesi’nde yürümeye başladık. Fotoğraf çektirmek isteyenler çevremizi sardı. Malkovich kimseyi geri çevirmiyordu. O günün akşamında Asmalımescit’te bir festival yemeğimiz vardı. Malkovich bu yemekte Peter Greenaway ile tanıştı. İkisi de gerçek birer entelektüel olan bu iki sanatçı o gece o meyhanede saatlerce sohbet etti. Onları meyhaneden zor çıkartabildik.”

“Fransa’da Türkiye Mevsimi” çalışmaları İKSV ve Culturesfrance ortaklığıyla yürütüldü. Projenin kapsamında bir yıl boyunca Fransa’da 500 etkinlik düzenlendi. (2009)

Leonard Cohen, 5-6 Ağustos’ta İstanbul Cemil Topuzlu Açıkhava Sahnesi’nde verdiği konserde hayranlarıyla buluştu. (2009) 

Harun İzer (İstanbul Caz Festivali Direktörü): “Leonard Cohen, içi dışı bir, sahnede gördüğünüz insan nasılsa, normal hayatında da aynı. Hatta daha da hassas, nazik, huzurlu bir insan. Menajeri hediyelerle ilgili çok katı kurallar koymuştu, neredeyse hiç kimseyi, hiçbir hediyeyi kulise kabul etmediler. Konsere gelince anladık ki bu güzel insan kimseyi reddedemiyor, boşuna değilmiş yani o kadar önlem.”

U2 İstanbul'da

Salon İKSV kapılarını açtı. U2, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti etkinlikleri kapsamında, 6 Eylül’de İstanbul Atatürk Olimpiyat Stadı’nda bir konser verdi. (2010)

Şakir Eczacıbaşı ocak ayında vefat etti; Bülent Eczacıbaşı, Yönetim Kurulu Başkanı oldu. (2010)

Tony Bennett 15 Temmuz’da 17. Uluslararası İstanbul Caz Festivali kapsamında Cemil Topuzlu Açıkhava Sahnesi’nde konser verdi. (2010)

Pelin Opçin (2005-2018 İstanbul Caz Festivali Direktörü): “Hakikaten ruhu da müziği de birbirine eş sanatçılardan biri. Konserin ilk kısmında kızı sahne aldı konuk şarkıcı olarak, çok tatlı, sarı bir ceket giymişti onu hiç unutmuyorum. İnanılmaz keyifli bir konserdi.”

El Sistema efsanesi

Sam Mendes’in yönetmenliğini ve dünyaca ünlü oyuncu Kevin Spacey’nin başrolünü üstlendiği III. Richard, beş özel gösteri için İstanbul’daydı. (2011)

İKSV, El Sistema’nın kurucusu Jose Antonio Abreu ile birlikte Gustavo Dudamel yönetimindeki 240 kişilik Venezuela Simon Bolivar Senfoni Orkestrası’nı İstanbul’da ağırladı. (2011)

Yeşim Gürer Oymak (İKSV Genel Müdür Yardımcısı, 2006-2017 İstanbul Müzik Festivali direktörü): “Venezuela’da çocuklara ücretsiz müzik eğitimi sunarak onları suç ortamından uzaklaştıran “El Sistema”nın kurucusu José Antonio Abreu da bu turneye eşlik etmiş ve Barış için Müzik Vakfı’nı ziyaret ederek daha sonra iki kurum arasındaki iş birliğinin tohumlarını atmıştı.”

40. yıl

İstanbul Tasarım Bienali başladı.  İKSV, 40. yılını Sir Simon Rattle yönetiminde Berliner Philharmoniker eşliğinde özel bir konserle kutladı. (2012)

Vakıf tarihini 370 kişinin katılımıyla anlatan i-ka-se-ve kitabı yayımlandı. (2012)

Ücretsiz bienal

İstanbul Bienali ücretsiz olarak düzenlenmeye başladı. (2013)

Bige Örer (İstanbul Bienali ve İKSV Güncel Sanat Projeleri Direktörü): “Anne, ben barbar mıyım? Doğrudan bir kamusal alan yaratmayı amaçlayan bu bienalde yaşanan toplumsal dönüşümle sergiyle ilgili radikal kararlar alındı; kentteki sanat mekânlarıyla kısa sürede kapsamlı bir ortaklık gerçekleştirildi ve bienallerin herkese koşulsuz ulaşabilmesi için ücretsiz gerçekleştirilmeye başlandı.”

Fazıl Say

İstanbul Müzik Festivali’nin siparişi olarak Fazıl Say’ın bestelediği, Özen Yula’nın sahneye koyduğu Sait Faik’i Hatırlamak: Stelyanos Hrisopoulos’un Gemisi’nin dünya prömiyeri Burgazada’da gerçekleştirildi. (2014)

Efruz Çakırkaya (İstanbul Müzik Festivali Direktörü): “Eser başladıktan 15 dakika sonra Burgazada ve diğer tüm adalarda elektriklerin bir anda kesildiğini  fark edip ekipçe çok kısa ve sessiz bir panik yaşadığımızı anımsıyorum. Bu talihsizlik, bir mucizeye dönüşmüş, asla unutamayacağımız büyülü bir atmosfer yaratmıştı.”

İstanbul Tasarım Bienali ilk kez ücretsiz olarak ziyarete açıldı.  (2014)

Berliner Ensemble’ın sahnelediği ve yönetmenliğini Robert Wilson’ın yaptığı Bertolt Brecht’in Üç Kuruşluk Opera adlı oyunu İstanbul izleyicisiyle buluştu. (2016)

İlk Gezgin Salon etkinliği düzenlendi. (2017)

Deniz Kuzuoğlu (Salon İKSV Direktörü): “İlk “Gezgin Salon” fikri daha önce solo piyano projesiyle defalarca Salon’da ağırladığımız Ólafur Arnalds’ın hem kendisinin hem de elektronik müzik projesi Kiasmos’un artık Salon’a sığmayan kitlesini şehirde farklı bir mekânda ağırlayabilir miyiz sorusu üzerine çıkmıştı. Olafur’un her gelişinde olduğu gibi İstanbul’a adım attığı an hamama gitmek istedi. Instagram hesabında paylaştığı “It’s hamam time” fotoğrafı basında epey ilgi görmüştü.”

Nick Cave

25. yılını kutlayan İstanbul Caz Festivali, Nick Cave & The Bad Seeds ve Robert Plant & The Sensational Space Shifters’ı ikinci kez ağırladı. (2018)

Kültür-sanata erişimi kısıtlı tüm gruplara yönelik ücretsiz etkinlikler düzenleyen bir öğrenme ve etkileşim alanı olan İKSV Alt Kat, Nejat Eczacıbaşı Binası’nın en alt katında çalışmalarına başladı. (2019)

Leyla Gencer: La Diva Turca başlıklı belgeselin yapımcılığını, Leyla Gencer Arşivi’ni de bünyesinde bulunduran İKSV, yönetmenliğini ise Selçuk Metin üstlendi. (2019)

Pandemi sonrası

Pandemi, kapanmalar, hibrid festivallerin doğuşu, YouTube kanalından İKSV belgesellerinin yayınlanması… (2020)

Özlem Ece (Kültür Politikaları Çalışmaları Direktörü): “Bu zor dönemde İKSV’nin üç yıllık stratejik planını hazırlarken, her alanda olduğu gibi kültür-sanat alanında da sadeleşme ve yaratıcılığın öne çıkacağını ve en çok ihtiyaç duyacağımız şeylerden birinin dayanışma olacağını söyledik. İKSV’nin farklı ekipleri tarafından çeşitli kurumlarla iş birliği içinde sanatçılara ve sektör profesyonellerine yönelik destek fonları yaratıldı: Müzisyen Destek Fonu, Netflix ve Sinema Televizyon Sendikası iş birliğiyle sinema-televizyon çalışanlarına yönelik destek projesi, Ortak Yapım projesi, Aydın Gün Teşvik Ödülü, Talât Sait Halman Çeviri Ödülü ve Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatro Teşvik Ödülü, Sivil Toplum İçin Destek Vakfı ve Turkey Mozaik Foundation iş birliğiyle Kültür-Sanat Fonu...”

Umut yürüyüşü

Yürüyüş-The Walk Projesi. İKSV, mültecileri destekleyen gezici sanat ve umut festivali Yürüyüş- The Walk projesinin Türkiye yapımcılığını üstlendi. 27 Mart’ta Gaziantep’ten yürüyüşüne başlayan 3,5 metre boyundaki bir mülteci kız çocuğu kuklası Küçük Amal, iki hafta boyunca Türkiye’nin farklı şehirlerini ziyaret etti. (2021)

“Vakfın 50. yıldönümünde kuruluş yıllarında gösterilen özenin büyük rolü var”

İKSV Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Eczacıbaşı

Babanız Nejat Eczacıbaşı’nın İKSV’yi kuruşuna tanık olmuşsunuz, İKSV belki de sizin için bir nevi kardeş gibi… Bu kardeşin doğuşu, sizinle birlikte büyüyüşüne, bugününe ve geleceğine dair neler söylemek istersiniz? 

“Babam Nejat Eczacıbaşı İKSV’yi ailenin üçüncü çocuğuna benzettiğinizi duysaydı sanıyorum bundan çok hoşlanırdı. Çünkü çocuklarına verdiği kadar olmasa da İKSV’ye büyük emek vermişti. İKSV için yapılan çalışmaların başlangıcı 1973 yılında ilk İstanbul Müzik Festivali’nin yapılışından çok daha gerilere gidiyordu. Vakfın kuruluşundan önce yaklaşık sekiz yıllık bir hazırlık dönemi olmuştu. Bu süre boyunca kurucular grubunun başkanı olarak babam Nejat Eczacıbaşı büyük bir heyecanla vakıf senedinin hazırlanması, çalışma ilkelerinin belirlenmesi, organizasyonun kurulması gibi çalışmalar yürüttü. İşte biz bütün bu süreç boyunca bu insanların hikâyelerini de babamdan dinledik. Vakfın başarı ile gelişmesini sürdürüp bugün 50. kuruluş yıldönümünü kutlamasında kuruluş yıllarında gösterilen özenin büyük rolü vardır. Hızla değişen dünyada bundan 50 yıl sonrasını görmek elbette kolay değil; ancak dileğimiz gelecekte de İKSV’nin İstanbul’u dünyanın kültür başkentleri arasında ön sıralara çıkarmak amacını taşıyan çalışmalarını artırarak sürdürmesi; yeni teknolojilerden yararlanarak etkinliğini artırması, sanat üretimine daha fazla katkıda bulunması; geleneksel olanla çağdaş olan, yerel olanla evrensel olan arasındaki köprüleri kurmaya devam etmesidir.”

Instagram üzerinden yayına giren @iksv_albumleri hesabıyla, 1972 yılından bugüne özenle korunan albümler raflardan indiriliyor.