Londra Trafalgar Meyda’nındaki 4. Kaide’de şapka takan bir Afrikalı var

Londra’nın Trafalgar Meydanı'ndaki The Fourth Plinth (4. Kaide) pek çok kez üzerine yerleştirilen heykellerle dünyanın tümüyle temasta kalır ve hep ses getirir. Meydanda biri boş dört kaide var. Kral 4. George’un at üstündeki heykeli ve iki general heykeli diğer kaidelerde yer almakta. 4. ve boş kaideye ise kral 4. William‘ın atlı heykeli yerleştirilmek istenir ama sarayın parası biter ve kaide 1841 yılında yapıldıktan sonra 150 yıldan fazla boş kalır.

1999’a gelindiğinde Royal Society of Arts 4. Kaide’nin bir sanat projesine dönüştürmesinde büyük rol oynayacak ve sanat dünyası 1999’dan günümüze iki yılda bir değişen heykelleri konuşacaktır. The Fourth Plinth (4. Kaide projesi) olarak tanınan proje, 2005’ten itibaren Londra Belediye Başkanlığı tarafından desteklenen düzenli bir programa dönüştürülür. Kaideye yerleşecek heykel, sanatçılar, gazeteciler ve küratörlerden oluşan bağımsız bir komisyonla ve halkla istişare yoluyla belirlenir. Ulusal galeride finale kalan eserlerin maketleri sergilenir ve izleyenlerin yorumları dikkate alınır. Dördüncü kaidede bugüne kadar, Michael Rakowitz, Hans Haacke, Elmgreen & Dragset, Antony Gormley, Marc Quinn gibi dünyaca ünlü pek çok sanatçının heykeli yer alır. 

Komisyon bu yıl 2024’dek kaidede kalacak bugüne kadar seçilmiş tüm heykellerden en güçlü sözü söyleyeni hatta ortalığı silkeleyeni, tarihi hırpalayanı seçti. Bunu bir günah çıkarma olarak okumazsak Londra Belediyesi bu heykel aracılığıyla adayı kolonyal geçmişin rahatsızlığı ile yüzleşmeye davet etmekte. Aslında bu yüzleşme Londra’da pek çok kurumda epey zamandır açılan sergilerde izleyicilere gösterilmekte. Geçtiğimiz sonbahar, Royal Academy’de açılan Güney Afrikalı sanatçı William Kentridge’in sömürgeliğin yarattığı yıkımı anlattığı üretimlerinin yer aldığı solo sergisi bu konuda önemli bir örnekti.

4. Kaide’de kimin heykeli var?

Malawi'de doğumlu Samson Kambalu’nun Antelope, isimli heykeli kaidenin yeni misafiri ve 14. heykeli. Antilop heykelinde sanatçı; İki yakın arkadaş, baptist bir papaz ve pan-Afrikanist olan John Chilembwe ve Avrupalı ​​​​misyoner beyaz John Chorley'nin bir fotoğrafını heykelle dönüştürerek yeniden canlandırıyor. 

Chilembwe, İngiliz sömürgesinin bir parçası olan Malavi’nin ulusal kahramanı. Şimdi de dünyanın en tanınmış kamusal sanat projelerinden birinde kral 4. William için yapılmış bir anıtın üzerinde dünyaya bakmakta! John Chorley ise eşitlik ve adalet mücadelesinde arkadaşını destekleyen bir misyoner. İki şapkalı adam. Beyaz adam kendi boyunda, Afrikalı adam ise olduğundan daha büyük olarak heykelde yer alıyor. 

Samson Kambalu, ilk başta sıradan gibi görünen bu fotoğrafı meydan okumanın belgesi ve direnişin sembolü olarak kabul eder. Zira 20. yüzyılın başında Afrikalıların beyazların karşısında şapka takmaları yasaktır. Fotoğraf, 1914'te, Chilembwe'nin yeni kilisesinin açılışında çekilir.  Chilembwe, Afrikalıların beyazların önünde şapka takmasını yasaklayan sömürge kuralına meydan okuyarak şapkasını takar. Chilembwe, Malawi halkına kendilerini beyazlarla eşit görmelerini için teşvik etmek amacıyla bu fotoğrafı dağıtır. Bir yıl sonra çıkan isyanda Mozambik sınırında öldürülür. Yakalanan isyancılar idam edilir. Kilisesi de sömürge polisi tarafından yıkılır. Sanatçıya göre heykelde yer alan Chorley, eşitlik ve adalet mücadelesinde arkadaşını desteklediği için 4. Kaide'deki yerini hak etmiştir.

Chilembwe, Malavilileri topraklarında yabancı haline getiren İngiliz rejimine karşı hızla büyüyen direnişi örgütleyen bir devrimcidir. Bu heykel, bir yandan zorlu mücadeleyi somutlaştırır bir yandan da 2013 yılından itibaren sosyal medya üzerinden #BlackLivesMatter etiketi ile hızla yayılan harekete eşlik eder. Sanatçı, Samson Kambalu, Afro-Amerikan kökenli 17 yaşında ve silahsızken öldürülen Trayvon Martin'in ruhunu da bu kaideye yerleştirir.

Kaidenin 2024 heykeli ise şimdiden belli. Meksikalı sanatçı Teresa Margolles’in 850 Improntas (850 Imprints) isimli işi Londra'dan ve dünyanın dört bir yanından çoğu seks işçisi 850 trans kişinin yüzlerinin kalıplarından oluşacak.