Başka bir yapay zeka mümkün

Daron Acemoğlu & Simon Jonhson

Microsoft, OpenAI bünyesindeki doğal dil kullanan yapay zeka programı ChatGPT’den son derece memnun. Program insan tarafından yazılmış gibi duran metinler üretebiliyor. Son on yılda şirketler ve girişim sermayesi fonları finansmana erişim kolaylığından yararlanarak yapay zeka yarışına milyarlarca dolar yatırdı. Neticede birçok alanda insanların yerine geçebilecek bir teknoloji doğdu. Ama bu durum sadece çalışanlar değil tüketiciler hatta yatırımcılar için de felaket getirebilir.

Çalışanlar için tehlike açık: Güçlü iletişim becerileri gerektiren işler ve dolayısıyla iyi ücretli pozisyonlar azalacak. Temizlik görevlileri, şoförler ve bazı diğer beden işçileri yine olacak ama geri kalan herkes korksa iyi olur. Müşteri hizmetlerini düşünün. Şirketler müşterilerle iletişime geçecek insanlar çalıştırmak yerine öfkeli tüketiciyi makul ve yatıştırıcı sözlerle sakinleştiren ChatGPT jeneratif yani üretici yapay zekalar kullanacak. Giriş seviyesindeki işlerin azalması kariyer başlangıcındaki fırsatları da azaltacak. Geçmiş dijital teknolojilerin başlattığı eğilim devam edecek.

Düzgün konuşan faydasız robotlar

Tüketiciler de mağdur olacak. Sohbet robotları rutin soruları yanıtlamaya yarayabilir ama insanlar müşteri hizmetlerini genellikle rutin dışı sorular için arıyor. Hava yolu hizmetlerinin durması veya bodrumunuzda boru patlaması gibi somut bir derdiniz olduğunda kaynakları ve çözümü organize edebilecek kalifiye ve anlayışlı bir profesyonelle konuşmak istersiniz. Kimse sekiz saat hatta bekletilmek istemez. Düzgün konuşan ama nihayetinde faydasız bir sohbet robotuyla hemen iletişime geçmenin de manası yok.

Şirketler ne kaybeder?

Elbette ideal dünyada daha iyi müşteri hizmetleri sunan yeni şirketlerin ortaya çıkıp pazar payına hakim olması gerekir. Ama gerçek dünyada sektöre giriş önündeki çok sayıda bariyer yeni firmaların hızlı büyümesini zorlaştırıyor. Mahallenizdeki fırını, dostane hava yolu şirketi temsilcisini veya gittiğiniz hekimi seviyor olabilirsiniz ama yeni bir market zinciri, havayolu şirketi veya hastane kurmak için neler gerektiğini düşünün. Yerleşik firmaların büyük avantajları var. Hangi elverişli teknolojiyi benimseyeceklerini seçme ve bunları istedikleri gibi kullanma imkanı veren önemli piyasa gücü de buna dahil.

Üstelik daha iyi ürün ve hizmet sunan yeni şirketler genellikle yeni teknolojilere ihtiyaç duyuyor. Çalışanları daha verimli kılacak ve şirketin müşteri kitlesi için özelleştirilmiş hizmetler sunmaya yardım edecek dijital araçları düşünün. Ama yapay zeka, yatırımları otomasyonu ön plana aldığından bu tarz araçların oluşturulması bile imkansız oluyor.

Yatırımcının kaybı

Halka açık şirketlerin yatırımcıları da ChatGPT çağının kaybedenleri olacak. Bu şirketler yeni teknolojilere yatırım yapıp iş gücünü daha etkili ve yeni görevler için daha mahir hale getirerek, ayrıca çalışanların belli becerileri için eğitim sağlayarak tüketiciye sundukları hizmeti iyileştirebilir. Ama öyle yapmıyorlar. Birçok şirket yöneticisi aslında kendilerine zarar verecek stratejilere takıntılı: İstihdamı kısıp ücretleri mümkün olduğunca düşük tutuyorlar. Yöneticilerin kestirme yollara başvurma sebebi zeki çocuklardan, yani analist, danışman, finans profesörü ve diğer yöneticilerden aldıkları telkinler. Üstelik Wall Street yöneticilerin performanslarını, işçi sayısını mümkün olduğunca azaltan diğer şirketlerle kıyaslayarak değerlendiriyor.

Çalışanlara yeni zorluklar

Yapay zeka özel sermayenin zararlı toplumsal etkilerini de yayacak gibi görünüyor. Daha şimdiden şirketleri satın alıp özelleşme döneminde borç yükü altına soktuktan sonra iş gücünü azaltmakla büyük servetler kazanılabiliyor. Bu arada yeni sahiplere yüksek kar payları ödeniyor. ChatGPT ve diğer yapay zeka teknolojileri işyeri gözetimi, daha zorlu çalışma şartları, parça başı sözleşme gibi uygulamalarla çalışanları sıkıştırmayı daha da kolaylaştıracak.

Tüm bu trendlerin ABD ekonomisinin dinamosu olan yurttaşların harcama gücü üzerinde çok ciddi sonuçları olacak. Yakında çıkacak olan “Power in Progress: Our Thousand-Year Struggle Over Technology and Prosperity” kitabımızda anlattığımız üzere gelecekte ekonomik dinamomuz ağır aksak işlemek zorunda değil. Geçmişte yeni makineler ve teknolojik atılımların çok farklı sonuçlar getirdiğini biliyoruz.

Ford ile gelen refah paylaşımı

Yüz yıldan uzun bir zaman önce Henry Ford elektrikli makinelere yoğun yatırım ve daha verimli montaj hattı sayesinde otomobil üretiminde devrim yaptı. Yeni teknolojiler gerçekten de bir miktar otomasyon getirdi ve merkezileşen elektrik kaynakları makinelerin daha verimli işlemesini sağladı. Ama elektriğin gelişiyle fabrikaların yeniden düzenlenmesi çalışanlar için de yeni görevler doğurdu ve daha yüksek ücretli binlerce istihdam sağladı. Paylaşılan refah arttı. Ford insanın tamamlayıcı olduğu teknolojiler kurmanın iyi bir iş olduğunu gösteren örneklerin ilkiydi.

Bugün yapay zeka benzer bir fırsat sunuyor. Yapay zeka ile güçlendirilmiş dijital araçlar hemşire, öğretmen ve müşteri hizmetleri temsilcilerine görevlerini anlama konusunda yardımcı olarak hasta, öğrenci ve tüketicilerin daha yüksek verim almasını sağlayabilir. Algoritmaların tahmin gücü insanların yerini almak değil onlara yardım etmek üzere kullanılabilir. Yapay zeka insan düşüncesine öneriler eklemek için kullanılırsa bu önerileri doğru kullanma kabiliyeti de değerli bir insani beceri olarak kabul görür. Başka yapay zeka uygulamaları da çalışanların görevlere daha isabetle atanmasına edilmesini sağlayabilir, hatta Airbnb veya ortaklaşa araç aplikasyonları gibi yepyeni pazarlar açabilir.

Şu anda maalesef bu fırsatlar görmezden geliniyor çünkü ABD’deki çoğu teknoloji lideri insanların halihazırda gayet yeterli bir şekilde yerine getirdiği görevleri yapacak yazılımlar geliştirmek için ciddi harcamalara devam ediyor. Ürünlerini dar perspektifli şirketlere satarak kolay para kazanabileceklerini biliyorlar. Herkes işgücü maliyetini azaltmak için yapay zekaya yüklenmeye odaklanmış durumda. Ne şu anki müşteri deneyimi ne de Amerikalıların gelecekteki harcama gücü fazla dikkate alınıyor.

Ford, araç satın alacak kitleler olmadıktan sonra seri otomobil üretiminin manasız olduğunu anlamıştı. Ama bugünün kurumsal devleri yeni teknolojileri ortak geleceğimizi mahvedecek şekilde kullanıyor.

Daron Acemoğlu, MIT İktisat Profesörü; (James A. Robinson ile birlikte) Ulusların Düşüşü ve Dar Koridor: Devletler, Toplumlar ve Özgürlüğün Geleceği kitaplarının yazarı.
Simon Johnson: IMF eski baş ekonomisti, MIT Sloan School of Management profesörü ve Covid-19 Politikaları İttifakı eş başkanı.

© Project Syndicate, 2023