Bu yazıyı yazdığım Avustralya’nın Victoria eyaleti, 1970 yılında dünyada emniyet kemeri takmanın zorunlu hale getirildiği ilk yer olmuştu. İlgili yasa bireysel özgürlüğü ihlal ettiği gerekçesiyle tepki çekse de hayat kurtardığı için Victorialılar tarafından kabul edilmişti. Şimdi dünyanın çoğu yerinde aynı kanun geçerli. Emniyet kemersiz araç kullanma özgürlüğünü geri isteyen birini en son ne zaman gördüğümü hatırlamıyorum. Onun yerine bugünlerde Covid-19 virüsüne karşı aşı olmama özgürlüğünü savunanları görüyoruz. ABD’nin olimpiyatlardaki okçuluk milli takımından Brady Ellison, aşı olmama kararını “yüzde yüz kişisel tercih” olarak açıklarken, “aksini söyleyenlerin özgürlüklerimizi elimizden alma” derdinde olduğunu iddia etti.
Emniyet kemeri gibi mi?
Tuhaf olan şu: Emniyet kemeri takmayı zorunlu kılan yasalar gerçekten de özgürlük ihlali olarak görülebilir; ancak aşılanmayı zorunlu hale getiren yasalar için aynı şey geçerli değil. Çünkü insanların hastalığı başkalarına bulaştırabilecekleri yerlere gitmeden önce aşılanmış olmalarını şart koşan yasalar, o kişinin özgürlüğünü kısıtlar gibi görünürken, diğer kişilerin işlerine rahatça gidebilme özgürlüğünü korumuş oluyor. Yanlış anlaşılmak istemem. Otomobil sürücü ve yolcularının emniyet kemeri takmasını gerektiren yasaları tamamen destekliyorum. ABD’de bu kanun sayesinde yaklaşık 370 bin hayat kurtuldu ve çok daha fazla sayıda ciddi yaralanma önlendi. Ancak bu yasaların ataerkil bir yönü var. Bizi kendi iyiliğimiz için bir şey yapmaya mecbur ediyor. John Stuart Mill’in, “devletin, medeni bir topluluğun herhangi bir üyesine karşı yetkisini kullanması, ancak o kişinin başkalarına vereceği zararı önlemek amacı taşıyorsa haklı görülebilir” şeklindeki ünlü ilkesine aykırı.Geçtiğimiz günlerde Brytney Cobia adında bir doktor, Alabama’nın Birmingham kentindeki deneyimlerini Facebook üzerinden paylaştı: “Genç ve sağlıklı insanları Covid yüzünden hastaneye yatırıyorum. Entübe edilmeden önce aşı olmak için yalvarıyorlar. Ellerini tutup üzgün olduğumu, artık çok geç olduğunu söylüyorum. Böyle olacağını bilmediklerini, aşının yalan olduğunu, siyasi bir şey olduğunu düşündüklerini söylüyorlar.” Çok fazla insan pişman olacakları kararlar alıyor. Sadece hissiz biri böyle bir durumda “Kendi hatası, bırakın ölsün” diyebilir. Her halükarda, Covid döneminde aşıyı zorunlu hale getirmek Mill’in “başkalarına zarar verme” ilkesine aykırı değil. Aşı olmamış olimpik sporcular başkaları için risk oluşturuyor. Bunun kalabalık bir caddede hız yapmaktan farkı yok. Ellison aşı olmak ile evinde kalmak arasında bir seçim yapsaydı, o zaman bu bir “kişisel tercih” sayılabilirdi.
© Project Syndicate, 2021.