12 soruda İstanbul Sözleşmesi

Türkiye, 20 Mart 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile İstanbul Sözleşmesi’nden çekildi. Kamuoyunda büyük bir yankı uyandıran çekilme kararı sonrası, sözleşmenin kapsamı ve hükümleri hakkındaki tartışmalar devam ediyor. Biz de, sözleşmenin içeriğini ve merak edilenleri derledik.  1- İstanbul Sözleşmesi’nin önemi nedir? Kadınlara yönelik her tür şiddete karşı hukuki çerçevede detaylı bir koruma sağlayan ilk uluslararası belge niteliği taşıyor.  2- Hangi amaçla imzalandı? Kadınları her türlü şiddete karşı korumak, şiddeti önlemek, kadınlarla erkekler arasında eşitiliği yaygınlaştırmak için imzalandı. 3- Kadına karşı şiddet nasıl tanımlanıyor? İnsan hakları ihlali ve ayrımcılık, zorlama veya özgürlüğün rastgele bir biçimde kısıtlanması da dahil olmak üzere, kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik zarar verilmesi sonucunu doğuracak toplumsal cinsiyete dayalı tüm şiddet eylemleri, kadına karşı şiddet olarak tanımlanıyor. 4- Hangi suçlar cezalandırılıyor? Psikolojik şiddet, taciz amaçlı takip ve kişinin evliliğe zorlanmasının cezalandırılması isteniyor. Bir kişiyle rızası olmaksızın cinsel ilişkiye girmek ve kişinin rızası olmadan üçüncü bir kişiyle cinsel nitelikle eylemlere girmesine neden olmak cinsel şiddet kapsamında değerlendiriliyor. Fiziksel davranışların yanı sıra sözlü veya sözlü olmayan davranışlar da “cinsel taciz” kapsamına alınıyor ve cezalandırılmaları isteniyor. Suça yardımcı olmanın da yasalarla suç kapsamına alınması talep ediliyor. 5- Mağdurlar nasıl korunuyor? Mağdurlara, kısa ve uzun dönemli uzman hizmeti desteği, barınaklar sağlama, ülke çapında 7 gün 24 saat faaliyet gösteren ücretsiz telefon hatları, hem tıbbi hem de psikolojik destek sağlanması öngörülüyor. Mağdurların, şiddet uygulayanlara karşı hukuki yollara başvurmasının ve tazminat almasının da önü açılıyor. Taraf devletlere, “zorla evliliklerin geçersiz ve hükümsüz kılınabilmesini veya sona erdirilmesini temin edecek yasal veya diğer tedbirleri” alma zorunluluğu da getiriliyor. 6- Aile içi şiddet yalnızca evli kişiler ilişkin olarak mı düzenleniyor? Sözleşmeye göre aile içi şiddetin kapsamına yalnızca evli kişiler değil; mağdurla aynı ikametgahı paylaşan veya paylaşmayan, aile içinde olan veya birlikte yaşayan bireyler arasında meydana gelen şiddet eylemleri dahil oluyor. 7- Kadın beyanının esas alınması erkekleri mağdur ediyor mu? Sözleşmeye göre, şiddet gören kadının beyanıyla hapis kararı alınamıyor, yalnızca tedbir kararı verilebiliyor. Tedbir kararı ise, şiddet tehdidi altında olduğunu beyan eden kadının, ilave delil aramaksızın koruma mekanizmalarından faydalanmasını kapsıyor.  8- Eşcinselliği özendiriyor mu? Metinde yer alan “cinsel yönelim” ifadesi, sözleşmenin hiçbir ayrımcılık gözetmeksizin uygulanmasını amaçlıyor. 9- Sözleşme ile nafaka hakkı nedeniyle erkekler mağdur ediliyor mu? Sözleşmede nafaka ile ilgili herhangi bir madde yer almıyor. 10- Sözleşmenin feshi mümkün mü? Taraf ülkeler, herhangi bir tarih kısıtlaması olmaksızın Avrupa Konseyi Genel Sekreterine sözleşmeyi fesih edeceğini bildirebiliyor. Feshin yürürlüğe girmesi ise, konuya ilişkin bildirimin Genel Sekretere ulaştırıldığı tarihten itibaren üç aylık sürenin bitimini izleyen ayın ilk gününde gerçekleşiyor. 11- Denetim mekanizması öngörülüyor mu? Taraf devletlerin sözleşme kapsamında vermiş oldukları taahhütler, bağımsız uzmanlar grubu olan ve kısaca GREVIO olarak adlandırılan “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddete Karşı Eylem Uzmanlar Grubu” tarafından izleniyor ve denetleniyor. 12- Hangi yasal adımların atılması zorunlu kılınıyor? İstanbul Sözleşmesi taraflara, anayasalarına veya ilgili diğer mevzuata kadın erkek eşitliği ilkesini dahil etme, bu ilkenin uygulanmasını sağlama ve kadınlara karşı ayrımcılık yapan yasa ile uygulamaları yürürlükten kaldırma zorunluluğu getiriyor.