Türkiye’de patlama potansiyeline sahip 10 volkan var. Uzmanlara göre “şiddetle püskürecekleri günü sinsice bekliyorlar”
Çağatay Bayraktar
cbayraktar@gazeteoksijen.com Birçoğunuz “yaşanmadık felaket mi kaldı?” diye düşünüyor olabilirsiniz? İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Mehmet Keskin’e göre evet. Keskin son 10 bin yıl içerisinde faaliyete geçmiş her volkanın patlama potansiyeli olduğunu ve 100 km’ye kadar çevresine zarar verebileceğini söylüyor. Ve afetlere de hazırlıklı olunması gerektiği konusunda uyarıyor. Türkiye’de aktif volkanlar hangi bölgelerde? Doğu Anadolu 150 kilometre derinlikte, 1350 derece sıcaklıkta, sakıza benzer, yer yer magma içeren bir madde üzerinde duruyor. Bu yapı, depremlerin oluşmasına da sebep oluyor ve bölgede patlamaya hazır volkanlar da mevcut. Bunlar Türkiye’nin uyuyan devleri. Prof. Dr. Mehmet Keskin Bu volkanların aktif olduğunu nasıl tespit ediyoruz? Aktif volkan son 10 bin yıl içinde püskürdüğü bilinen volkandır. Bu süre bir volkanın altındaki magmanın katılaşmadan kalması ve tekrar püskürmeye başlaması için yeterli. Türkiye’nin volkanik bir yapıya sahip olduğunu Doğu Anadolu’ya bakarak anlayabiliriz. Doğu Anadolu’nun yaklaşık üçte ikisi yani 43 bin kilometrekare volkanik kayalarla kaplı. Yani bir zamanlar Anadolu cehennem gibi bir yapıya sahipti. Bu durum içten içe devam ediyor. Anadolu’daki volkanlar yakın tarihte patladı mı? Büyük Ağrı’nın 1840’larda püskürdüğünü Ermeni papazların notlarından biliyoruz. Tendürek Dağı 1855, Erciyes ise M.Ö. 6680’de patlamış. Nemrut en son 1441 ve 1443’te püskürmüş. Örneğin çıkan lavlar Nemrut’un kuzeyinde halen taze, üzerinde bitki bile yok. Volkanların etkisi ne olmuş? Nemrut Yanardağı en büyük püskürmesini yaklaşık 90 bin yıl önce yapmış. Çıkan kızgın küller güneyde Bitlis’e, kuzeyde ise Muş’un Bulanık ilçesine kadar binlerce kilometre kare alanı metrelerce kalınlıkta kaplamış. Bu sırada kızgın volkanik malzeme 50 km’ye kadar ulaşmış. Sadece Nemrut Dağı mı Anadolu’daki yaşamı etkiledi? Hayır. Hasan Dağı 9 bin yıl önce püskürüp lav ve kül çıkardığında orada insanlar yaşıyordu. Hatta Çatalhöyük’tekiler resmini yapmış ve insanlık tarihinde ilk defa bir volkanik patlamayı duvarlarına kaydetmişler. Hasan Dağı gelecekte de patlayabilir. Bir zaman verilebiliyor mu? Örneğin olası İstanbul depremi için 30 yıl içinde olacak deniyor. Volkanlar için böyle bir zaman veremiyoruz. Yarın da faaliyete geçebilir bin yıl sonra da… Potansiyel tehlike nedir? Bu aktif volkanlara 30 kilometre mesafede yaklaşık 4 milyon kişi yaşıyor. 100 kilometre içindeki mesafede ile yaklaşık 15 milyon kişi yaşıyor. Bir volkan patladığı zaman 100 km çapındaki alana zarar verebilir. Ortaya çıkan lavlar 100 km’ye kadar ulaşabilir mi? Lavlar yavaş hareket ettiği için yol açtıkları can kaybı daha az. Çünkü lavlardan kaçılabilir. Fakat Nemrut, Ağrı ve Hasan Dağı gibi volkanlar püskürdüğünde yüksek hacimde gaz ve kül çıkarabiliyorlar. Üstelik bu malzemenin sıcaklığı 600 ila 700 derece. Kilometrelerce yükselebilen ve yeryüzünü yalayarak ilerleyen kızgın kül-gaz karışımının hızı bazen saatte 600 km’ye, katettikleri mesafe ise 50-70 km’ye çıkabiliyor. Bu yüzden bunlardan kaçmak çok zor. Patlama engellenebilir mi? Hiçbir şekilde engellenemez. Üstelik volkanın patlaması atom bombasından bile daha tehlikeli. Örneğin 1980’de yılında Washington’da St. Helens Dağı’nın patlaması sonucu ortaya çıkan enerji 1600 atom bombasına eş değer.