İstanbul’da toplu ulaşıma toplu zam kapıda

İstanbul’da İETT, taksi, dolmuş, vapur ve metroda yeni yılın ilk günlerinde zamlı tarifeye geçilmesine rağmen daha üç ay dolmadan yeni zamlar kapıya dayandı. İBB Ulaşım Daire Başkanı Utku Cihan, 23 Mart’ta UKOME toplantısı yapılacağını ve gündemde  fiyat düzenlemesinin de olduğunu söyledi. Akaryakıtın maliyetleri çok artırdığını vurgulayan Cihan “Taksiciler yüzde 65, dolmuşçular yüzde 60, servisçiler yüzde 50 zam talep ediyor” dedi.

Peki İBB’nin organize ettiği toplu ulaşımda maliyetler ne durumda, zam yapılacak mı, yapılacaksa ne kadar olacak? Sorularımızı yanıtlayan Cihan, söze toplu taşıma ücretlerinin nasıl belirlendiğini anlatarak başladı: “Maliyeti belirlemede enflasyon, asgari ücret ve akaryakıt en önemli üç parametredir. Son fiyat düzenleme kararının alındığı 24 Aralık’tan itibaren hesaplarsak asgari ücret yüzde 8, enflasyon yüzde 18, akaryakıt ise yüzde 98 oranında arttı. Bu maliyetler ile bu fiyatlar sürdürülebilir değil.”

Utku Cihan, zam yapıldığında da kesin çözüm elde edilemeyeceğini söyledi: “Pandemi öncesi İstanbul’da toplu taşımayı günde yaklaşık 8 milyon kişi kullanıyordu. Şimdi yaklaşık 6.5 milyon civarında. 1.5 milyon yolcu kaybı demek bu ve önemli bir gelir kaybı olduğunu belirtmek gerekiyor. Bir de zam yapıldığında toplu taşımayı kullananların sayısında düşüş yaşanıyor, zorunlu olmadıkça insanlar dışarı çıkmamaya başlıyor. Bu da gelir kaybına neden oluyor.  Ancak şunu söylemek gerekir ki bilet ücreti kişi başına harcanan akaryakıt ücretini karşılayamaz hale geldi.”

İETT verilerine göre tekerlekli toplu kara taşımacılığında bir yolcunun maliyeti 13.21 TL. İBB Ulaşım Daire Başkanı Utku Cihan belediyelerin toplu taşımadan para kazanması ya da zarar etmemesinin söz konusu olmadığını belirterek şöyle devam etti: “Başka kaynaklar ile buradaki açık sübvanse edilir. İnsanları toplu taşımaya sevk etmek için bu yapılır ama bunun da sürdürülebilir olması gerekiyor. Şu anda bu aşamayı kaybetmek üzereyiz. Raylı sistemlerde kullandığımız elektriğe yüzde 300 zam geldi.”

Taksi zararına çalışıyor

Taksiciler de aynı sorunlardan şikayetçi. Son akaryakıt zamlarından sonra taksicilerin para kazanamadığını söyleyen İstanbul Taksiciler Esnaf Odası Yazı İşleri Müdürü Adem Coşkunyürek “Açılış ücretimiz 7 lira, taksimetre kilometre başına ise 4.5 lira yazıyor. Bu düzenleme yapıldığında taksilerin en çok kullandığı dizel 12.7 TL, LPG ise 8.75 TL idi. Dizel 23 TL’yi gördü, LPG’nin fiyatı ise 11.2 TL oldu. Oysa son zamlardan sonra dizel araçlar kilometre başına 1.3, LPG’liler ise yaklaşık 1 lira yakıyor. Şoförlerin günlük yeme içme masrafı minimum 100 lira, sigortaları için de yine günlük 30 lira kenara koymaları gerekiyor. Dolu gidip boş gelmelerini, müşteri ararken harcadıkları kilometreleri, günlük plaka kira ücretlerini hesapladığımızda para kazanamaz hale geldiler. Yaptığımız hesaba göre bir şoför günde 1200 TL ciro yakaladığında kafa kafaya geliyor” dedi.

Osman Pala 53 yaşında, 30 yıldır taksicilik yapıyor. Levent’te taksi durağında çalışıyor ve son bir aydır alışkanlığı olmamasına rağmen sabah akşam brent ve ham petrol fiyatlarını takip ettiğini söylüyor: “Tarifeye yüzde 36 zam gelirken akaryakıt yüzde 150’nin üzerinde arttı. Genel olarak dünyada bir sıkıntı var ama hiçbir yerde bu oranda bir artış yok. Dolayısıyla taksi tarifesine yapılan zam da bunların karşısında eridi. Artık kesinlikle uzak mesafe almak istemiyoruz. Havaalanına gitmiyoruz. Gidersek dönüş bize yazıyor ve kurtarmıyor. Duraktan çıktığımızda da dönmek istemiyoruz. Birini götürdüğümüz noktada indi bindi yapmaya çalışıyoruz. Araba kilometre başı 1.5 TL yakıyor. 160 TL alsan müşteriden bunun 120’si yakıta gidiyor zaten. Nereye kadar dayanabiliriz bilmiyorum.” 

Dolmuş sefer azalttı

İstanbul’da dolmuşçular yüzde 60 zam istiyor. 15 yıldır Kadıköy-Kartal arasında çalışan Hayrettin Çelik (42) hiç bu kadar sıkıntılı bir dönem geçirmediğini söylüyor: “Güzergahım yaklaşık 20 kilometre ve bir seferim 40 kilometreye denk geliyor. Bunun maliyeti yaklaşık 160 TL. Önceden yedi sefer yapıyordum ve günde yaklaşık 1500 TL ciro yapıyordum. Ama şimdi kurtarmadığı için sefer sayısını dörde indirdim. Günlük akaryakıt masrafım 600 lirayı geçti. Şoföre de günlük 200 TL yevmiye veriyorum. Vergisi, amortismanı, yemeği, sigortası derken artık işi çeviremez hale geldik. Bugün zam yapılsa yine bizi kurtarmaz çünkü yolcu sayısı düşecek ve kazancımız azalacak. Tek çare akaryakıt fiyatlarının düşmesi.” 

Denizde de tablo vahim

Tam otobüs biletine zam yapılan 2 Ağustos 2021 tarihinde bilet fiyatı 4.03 TL, motorin litre fiyatı 7.25 TL’ydi. 1 Ocak 2022’de gerçekleştirilen fiyat ayarlaması ile bugün tam otobüs bileti 5.48 fakat motorin litre fiyatı 22.8 TL’ye ulaştı. İETT’nin bilet fiyatı yüzde 36 artarken, motorin yüzde 200’ün üzerinde yükseldi. İETT’nin kullandığı bir diğer akaryakıt olan CNG birim fiyatları da önemli ölçüde arttı. 2018 yılında metreküp fiyatı 2.77 TL olan CNG yakıtı, yüzde 280 artışla bugün 10.54 TL’ye mal oluyor.

Deniz ulaşımının en önemli kalemi olan vapurların da sefer maliyetleri önemli ölçüde arttı. 1 Eylül 2021 – 14 Mart 2022 arasında yakıt giderleri yüzde 265 yükselirken, maliyetteki toplam artış yüzde 122’ye ulaştı.