İstanbul’un taksi çıkmazı

Yusuf Akcakaya

yusuf@gazeteoksijen.com İstanbul’un son dönemdeki en büyük sorunlarından biri taksiler. İstanbullular taksi bulamamaktan, taksicilerin güzergah beğenmemesinden, kötü hizmetten, araca binildiğinde ekstra ücret istemesinden şikayetçi. İBB Beyaz Masa’ya ayda yaklaşık 10 bin başvuru gelirken, bunların neredeyse yarısını taksi şikayetleri oluşturuyor.  1965 yılında 1 milyon 742 bin kişinin yaşadığı İstanbul’da 15 bin 514 taksi varken, bugün 15.5 milyondan fazla nüfusa sahip İstanbul’un taksi sayısı 17 bin 395. Üstelik bu rakam 1990 yılından beri hiç artmadı. İBB, taksi sayısını 5 bin daha artırmayı çözüm olarak UKOME’ye 8 kez getirdi ama bu talep her seferinde muhalefet oyları ile reddedildi. En sonunda kısmi kabulle 750 minibüs, 250 taksi dolmuşun taksiye çevrilmesi karara bağlandı.   İBB’nin taksi sayısını neden artırmak istediğini Ulaşım Daire Başkanı Utku Cihan ile konuştuk. İstanbul’daki taksi sayısını yeterli bulmamanızın nedenleri neler? Beyaz Masa’ya gelen şikayetlerin yarısından fazlası taksilerle ilgili. Biz de bu durumu araştırdık, dünyadaki iyi örnekleri inceledik. İlk olarak 25 Haziran 2020’de taksi sayısının artması gerektiği yönünde teklifte bulunduk. Ancak yaptığımız 8 teklif UKOME’de reddedildi. İlk defa bir önceki toplantıda 750 minibüsün ve 250 taksi dolmuşun 1000 taksiye dönüştürülmesi kabul edildi. Minibüs ve dolmuşların taksiye çevrilmesinin sebebi ne?

Yeni raylı sistemlerin açılmasıyla birlikte bunlar atıl duruma düşüyorlar. Bu duruma düşen minibüs ve dolmuşların tespitini tek tek kontrol ederek yapıyoruz.  Dünyanın önde gelen şehirleri nasıl bir yol izliyor? Kurumsallaşmış olmaları en önemli özelliği. İstanbul ölçeğindeki bir şehirde 6-7 farklı işletme-birlik taksicilik hizmeti veriyor ve tüm taksiler bu birliklerden birine dahil oluyor. Ayrıca bu birliklerden biri yerel idarenin işletmesi oluyor. Bizde ise plaka sahiplerine yaptırım uygulamaya imkan veren bir düzenleme yok, 17 bin 395 plaka sahibi istediği şekilde çalışabiliyor. İstediğimiz 5 bin yeni taksi de İBB’nin işletmesi olacak, böylece hizmetin nasıl yapılması gerektiğini göstereceğiz. İETT, otobüsleri nasıl işletiyorsa bu taksiler de öyle işleyecek. Bu taksileri sürenler belediye çalışanı olacak, işe alım süreçleri İBB tarafından takip edilecek. 

Sarı, turkuaz, siyah

Yeni taksi sayısı teklifini neden 5 binden 1000’e düşürdünüz? Asıl projemizde 5 bin sayısı duruyor, ancak bunu kademeli olarak artırma kararı aldık. Bir yıl içinde bin taksiyi tam anlamıyla sisteme entegre edebileceğiz. Ki zaten İBB’nin 2018 yılında yapmış olduğu bir araştırmaya göre de 2023’te 23 bin taksiye ihtiyaç olacağı öngörülmüş. Şimdiyse konuyu saptırmak için çeşitli bahaneler sunuluyor. Önerilen çözümlerden biri taksi ücretlerinin artırılması! Bu çözüm olamaz mı? İstanbul’da sarı, turkuaz ve siyah olmak üzere 3 segmentte taksi bulunuyor. Ancak turkuazlar sarılara göre yüzde 15 daha pahalı olduğu için tercih edilmiyordu. İstanbul Taksi Esnaf Odası da üç ay önce UKOME’ye sunduğu teklifte turkuazların sarıya çevrilmesine izin verilmesini istedi ve bu teklif kabul edildi. Yani Esnaf Odası bile biliyor daha çok yazan taksilerin iş yapmadığını. Bu olursa sorun çözülmüş olmayacak, daha az kişi taksiye binecek. Halbuki taksi kullanımının desteklenmesi gerekir. Çünkü insanlar özel araçlarını evlerinde bırakır, bu da trafikteki araç kalabalığını düşürür. Bir şehrin kaç taksiye ihtiyacı olduğu nasıl hesaplanıyor? Ulaşım hareketliliğine bakılarak sayısal hesaplama yöntemi kullanılıyor. İTÜ Ulaştırma Anabilim Dalı’nın raporuna göre İstanbul’un 42 bin taksiye ihtiyacı var. Dediğim gibi 2018 tarihli İBB raporuna göre de 2023’te 23 bin taksi ihtiyacı olacağı öngörülmüş.  Teklifiniz neden kabul edilmiyor peki? Çalışanların söz hakkı pek yok, plaka sahipleri karar veriyor. Şoförler. kendileri için doğru bir şeyi savunmuyorlar. Çünkü insanlar taksiye binmek istemiyor; araştırmamıza göre bu sayı İstanbulluların yarısı. Bizse taksi sayısını artırarak insanları taksiye çekmek istiyoruz. Bu uzun vadede herkesin faydasına olacak. 

Karşı taraf ne diyor?

Madalyonun diğer yüzüne yani İBB’nin taksi sayısını arttırma projesine karşı çıkan İstanbul Taksi Esnaf Odası Başkanı Eyüp Aksu’ya itirazlarını sorduk. İstanbul’un daha fazla taksiye ihtiyacı olmadığını belirtiyorsunuz. Nedenlerini öğrenebilir miyiz? Şu anda taksi artışına gerek yok. Halihazırdaki taksi sisteminin dijitalleştirilmesi gerekiyor, bu dijitalleşme sorunu çözecektir. Bundan kastım ise yolcu ve taksi eşleştirme uygulamaları. Örneğin yolcu bir sokakta taksi beklerken taksi de bir arka sokağında müşteri bekliyor. Uygulamayla bu problem ortadan kalkacak. Ayrıca İstanbul’un zaten bir trafik sorunu var. Bu durumda sayı çoğalırsa taksiler boş kalacak. Bir yandan da en pahalı akaryakıtlardan birini kullanırken çok ucuz tarifeyle çalışıyoruz. Çözüm şu anki tarifeye zam yapılması. Zam gelirse vatandaş lüzumsuz yere taksi kullanmaz.

Turkuaz taksilerin sarılara çevrilmesine izin verilmesi için UKOME’ye teklifte bulunmuştunuz. Vatandaşlar pahalı olan bu taksilere binmedi, zam nasıl çözüm olacak? Turkuaz taksiler daha konforlu ve yüzde 15 daha fazla yazıyor. Ancak onların tercih edilmemesinin nedeni pahalı olmaları değil, insanların o renkteki bir taksiye alışamamış olmaları. Aşina olmadıkları için onlar taksi sanılmıyor. Biz de sarıya çevrilmelerine imkan tanınsın dedik. Zaten pandemi döneminde işlerimiz yüzde 70 düştü.  İBB Ulaşım Daire Başkanlığı’nın iddiasına göre önerdikleri 5 bin yeni taksinin plakaları odanıza verildiği takdirde tekliflerini kabul edeceğinizi belirtmişsiniz. Aslı astarı olmayan bir iddia. Yeni taksi plakalarını almak karşılığında tekliflerini kabul etmek gibi bir niyetimiz yok.

Taksicinin gideri 500 TL’nin üzerinde

17 bin 395 taksi plakasının yüzde 90’ını Bağcılar’daki otomobil galerinin bulunduğu OTOCENTER yönetiyor. Bu plakalar yaklaşık 1000 galerinin elinde ancak piyasayı en fazla plakaya sahip yaklaşık 10 galeri yönlendiriyor. Bugün bir plakanın değeri 2 milyon 140 bin lira. Plaka sahipleri plakaları yıllık olarak kiralıyor. Eğer doğrudan plaka sahibinden kiralama yapılıyorsa aylık ücreti 7 bin 500 liraya kadar düşüyor. Ama OTOCENTER’dan kiralanıyorsa fiyat 9 bin 500 lira, ayrıca yılda bir kira da hava parası olarak ödeniyor. OTOCENTER’lar bazen plakanın takılacağı taksinin de kendisinden alınmasını şart koşuyor.  Taksiyi çalıştıran ya da işletenlerin 9 bin 500 lirayı çıkarmak için 24 saat çalışması gerekiyor. İki şoför günde 12’şer saat çalışırken saat 15.00’te vardiya değişimi yapıyor. Bu yüzden saat 15.00 civarlarında taksi bulmak imkansız hale geliyor. 9 bin 500 TL’yi böldüğümüzde, plaka gideri günlük 300 lirayı aşıyor. Bunun yanında üç önemli gider kalemi daha var: Sigorta, akaryakıt ve yıllık taşıt pulu. Tüm bunlar hesaplandığında 12 saat çalışan bir taksicinin günlük gideri 500 TL’yi geçiyor, üstüne kazandığı cebine kalıyor.

İstanbul havaalanı için 200 dolar istendi

Taksiler hakkında en çok dile getirilen şikayetlerden biri turistlerden istenen uçuk fiyatlar. Eminönü, Taksim ve Beşiktaş’ta turistmiş gibi çevirdiğimiz taksilerde bu durumu bizzat tecrübe ettik. Galata Köprüsü’nde durduğumuz taksiye “I want to go to İstanbul Airport” dediğimizde “200 dolar” cevabını aldık. Fiyatı yüksek bulduğumuzu söyleyince önce 150, sonra 100 dolara kadar düştü. Artık pazarlık yapmayı bitirip taksiye binmeyeceğimizi söyleyince 50 dolar cevabını aldık. Eminönü’nden sonraki durağımız Taksim oldu. Turist gibi çevirdiğimiz taksiye İstanbul Havaalanı’na gitmek istediğimizi söyledik. Pazarlığı 150 dolardan açan taksici, sonunda 50 dolara razı oldu! Meydanda taksi bekleyen kişiler arasında çok fazla turistin olması dikkat çekiyordu. İstiklal Caddesi’nin meydan tarafındaki girişinde ise ‘yolcu beğenmeyip turist avına çıkmış taksici’ ile trafik polislerinin diyaloğuna şahit olduk:  Polis: Müşteri mi beğenmiyorsun? Taksi: Olur mu memur bey. Polis: O zaman aracına binen yolcuyu niye indirdin? Taksi: Gideceği yer yakın, yürüyerek gidebilir. Yolu tarif ettim. Polis:  Tabii tabii, doğruyu söyle havalimanına kaç dolar istiyorsun? Taksi: Taksimetre ne yazarsa o memur bey... Polis: Hadi! Hadi! Uzaklaş buradan, böyle yolcu alamazsın...

Taksim’de turist avı Yenikapı’da dolmuş 

Taksiciler, belli bölgelerde farklı sistemlerle çalışıyor. Örneğin Taksim, Eminönü ve Aksaray göbek turist avına çıkılan yerler. Hatta bazı taksiler bu bölgelere diğer taksilerin bile girmesine izin vermiyor. Bir diğer nokta ise Yenikapı feribot. Ama burada turist kovalamıyorlar, feribottan inenlere dolmuş çekme adı verilen sistemi uyguluyorlar. Araçlarına 3 ya da 4 kişi alıyorlar, istedikleri yere bırakırken her biri için ayrı ücret alıyor.

HES kodu olmadığı için biniyorlar

Murat Kurt (38) - Taksici “12 senedir taksiciyim, bu kadar yoğun çalıştığım bir dönem olmamıştı. Haddimden fazla para kazanıyorum diyebilirim, bir müşteriyi bıraktıktan sonra diğerini almam 1 dakika sürmüyor. Taksi sayısının yetersiz olduğunu düşünüyorum, artması lazım. Bunun en önemli nedeni tabii ki pandemi koşulları. İnsanlar toplu taşımadan ziyade taksiye yöneldi. HES Kodu’nun çıkmasıyla birlikte de artış oldu. ‘HES Kodu almayı bilmiyorum, geldim taksiye bindim’ diyen çok müşterim oldu.”

Korsan taksi ağı

Çözülmeyen taksi sorununun üzerine UBER de yasaklanınca İstanbul’da korsan taksi patlaması yaşandı. Öyle ki Google’de arama yaptığınızda 60’tan fazla internet sitesi karşınıza çıkıyor. Hatta bunların içinde araç sayısı 500’ü bulan “durak”lar dahi var. Yasal taksilere göre yaklaşık yüzde 25 ucuza çalışan korsanlar, kaçak şekilde Türkiye’nin dört bir yanına yolcu taşıyabiliyorlar. Fakat onların da derdi var, araçlarında arama yapıldığında kanun kaçağı, kaçak mal taşıyan ya da düzensiz göçmen yakalandığında cezayla karşı karşıya kalıyorlar. Bu yüzden en az bir kez korsan taksiden yakalanıp sicillerine işlenmesini istiyorlar. Böylece kötü bir durumda hakim karşısına çıktıklarında ‘korsan taksi’ olduklarını ispatlayabiliyorlar. 

Taksiciler ne diyor?

• Pandemide iş yapamadık, eve ekmek götüremedik. Şimdi elimiz para gördü
• Karşıya geçersem boş dönerim, gitmem daha iyi
• Sıkışık saatte müşteri alıp trafiğe girmem, girersem en az 2 saatim yanar
• HES kodu olmayan taksiye biniyor, taksi bu yüzden yetmiyor
• Günde 600 lira maliyetim var, tabii ki turist kovalayacağım
• İBB 5 bin taksi alırsa torpilliler iş bulacak, biz yine açıkta kalırız
• Esas voleyi korsan taksi vuruyor, onlar denetlenmeli
• Klimayı açsan ‘vay covid var, kapa’; açmasan ‘hava sıcak sen nasıl taksisin’ diyorlar. Sıkıntı memnuniyetsiz müşteride.