Tarihi tren istasyonları artık son durak mı?

Yusuf Akcakaya

yusuf@gazeteoksijen.com Haydarpaşa’dan Tuzla’ya uzanan demiryolu hattı her zaman İstanbul’un Anadolu yakasındaki toplu taşımanın en önemli ve tarihi noktalarından biri oldu. Bu hat üzerinde yer alan istasyonlar; kitaplara, filmlere konu edilirken, kent hafızasının da önemli bir parçası haline geldi. O kadar ki bu hat üzerinde yer alan Erenköy İstasyonu, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 1979’daki kararıyla ‘korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı’ olarak tescil edilmişti. Çeyrek asır sonra, 2004’te bu kez İstanbul 2 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kızıltoprak, Feneryolu, Suadiye ve Bostancı İstasyonları’na; 2005’te de Göztepe İstasyonu’na aynı tescili verdi.  

Bina değil hafıza

Ama bu istasyonların hikayesi 2013’te değişti. Marmaray projesi çalışmaları kapsamında kısmen kullanıma kapatıldılar. 2019’da projenin tamamlanmasıyla birlikte hattın belirli kısımları Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren hattıyla ortak kullanılacak şekilde tekrar hizmete girdi. Ancak bazı kısımlar projeye uygun olmadığı gerekçesiyle atıl duruma düştü; bu hatların yerine yeni istasyonlar inşa edildi. Kadıköy sınırları içerisinde atıl duruma düşen Kızıltoprak, Feneryolu, Göztepe, Erenköy, Suadiye ve Bostancı tarihi tren istasyonlarının akıbeti hâlâ belirsiz.  Kadıköy Belediyesi bu belirsizliği ortadan kaldırmak için bir süredir yoğun çalışıyor. Hatta geçen günlerde konuyla ile ilgili olarak sosyal medya hesaplarından bir paylaşım yapıldı. Videoda konuşan Belediye Başkanı Şerdil Dara Odabaşı altı istasyonun yok olmasına izin vermeyeceklerini belirterek “Kızıltoprak, Feneryolu, Göztepe, Erenköy, Suadiye ve Bostancı, bu istasyonlar bizim kültürel ve tarihi mirasımız. Bunlar yalnızca bir bina değil, geçmişimiz, hafızamız” dedi. Odabaşı ayrıca, bu istasyonları kültür ve sanat alanında hizmet vermek üzere tekrar kullanıma açmak istediklerini belirtti: “Kadıköy Belediyesi olarak tarihi istasyonlara talibiz. Her bölgenin istasyonunu, o bölgenin yurttaşlarının da görüşünü alarak müze, kültür ve sosyal yaşam merkezi haline getireceğiz. Bu amaçla bakanlığa yaptığımız başvurular her seferinde reddedildi. İlçemiz sınırları içerisinde bulunan altı tarihi tren istasyonunun kamu yararına kullanılması şartıyla Kadıköy Belediyesi’ne tahsis edilmesini istiyoruz. İstasyon binaları halkındır”. İstasyonlar hakkında Kadıköy Belediyesi’nin ilk harekete geçişi değil. Bundan önceki başkanların dönemlerinde de çeşitli girişimlerde bulunuldu. Henüz 7 Temmuz 2009 tarihinde, yani Marmaray çalışmaları devam ediyorken Kadıköy Belediye Meclisi, dönemin meclis üyesi yazar ve müzeci Sunay Akın’ın önerisiyle hazırlanan tarihi istasyonların “Kültür Hattı” olarak müze veya kültür merkezine dönüştürülmesi talebini Ulaştırma Bakanlığı’na iletti. Ancak istasyonların durumunun projenin gidişatına göre belirleneceği gerekçesiyle bu talep reddedildi. 

43 bin imza yetmedi

Daha sonra Kadıköy Belediyesi, 2014 yılında kampanya platformu change.org üzerinden “Kadıköy’deki Tarihi Tren İstasyonları Müze ve Kültür Merkezi Olsun’’ girişimini oluşturdu. Başlatılan kampanyaya 42 bin 898 kişi imza verdi; ancak yine bir sonuç alınamadı. Marmaray projesinin tamamlanmış olmasından bu yana iki yılı aşkın süre geçmesine rağmen atıl halde olan bu istasyonların geleceğine dair planlar açıklanmış değil.

Göztepe için ‘yıkılacak’ söylentisi bile çıkmıştı

2004 yılında inşaatına başlanan Marmaray projesi çalışmaları sonrası, kamuoyunda en çok tartışılan tren istasyonlarından biri tarihi Göztepe İstasyonu oldu. Tasarlanan projeye uygun olmadığı gerekçesiyle 2014 yılında yıkılacağı konuşulan istasyon hakkındaki söylentiler asılsız çıktı, doğru olan istasyonun restorasyona gireceğiydi. İlk olarak çatısına demir bir tente yapılan tarihi binanın böylece yağmurdan zarar görmesi engellendi, sonrasında ise restorasyon projesi hayata geçirildi. Çalışmalar ise 12 Mart 2019 tarihinde tamamlandı.

İstanbullular için yıllar boyu buluşma adresiydi

Temeli 1871 yılına dayanan ve 1892 yılına kadar Chemins de Fer Ottomans d’Anatolie (Osmanlı Anadolu Demiryolları) şirketi tarafından inşa edilen bu tren hattı İstanbul’u Anadolu’ya, Ankara’yı da Marmara’ya bağladı. Hatta mega kentin Anadolu yakasında yaşayan sakinleri buluşma noktası olarak yıllarca bu istasyonları adres gösterdi.