Avrupa'da döner krizi: AB tescil süreci Türklerin kararı sonrası durduruldu

Türkiye’deki standartlara uygun dönerin Avrupa Birliği ülkelerinde de üretilmesi için yapılan başvuru beklenmedik bir gelişme ile sonuçlandı. Uluslararası Döner Federasyonu (UDOFED), 2022 yılında yaptığı başvurusunu geri çektiğini ve bu durumu 23 Eylül’de AB Komisyonu’na bildirdi.

Başvuru, özellikle Almanya’daki döner üreticilerinin tepkisini çekmişti. Türkiye’den yapılan başvuruda dönerin tanımı, AB’deki üretim şekliyle uyumlu olmaması nedeniyle tartışmalara yol açmış, Türk üreticileri arasında da fikir ayrılıkları yaratmıştı.

Başvuru içeriği ve çelişkiler

AB’ye yapılan başvuruda dönerin tanımı şu unsurları kapsıyordu:

• Kullanılacak hayvan türü ve yaşı
• Etin kalınlığı ve kesim yöntemi
• Kesim süreci

BBC'nin haberine göre, Avrupa’daki dönercilerin uygulamaları, Türkiye’deki sektörün öncelikleriyle örtüşmüyordu. UDOFED’in başvurusunun AB tarafından kabul edilmesi halinde, Almanya başta olmak üzere AB’de üretilen dönerlerin tanıma uygun hale getirilmesi ve bu standartlara uymayanların “döner” ismini kullanamaması gerekecekti. Bu durum, Avrupa’daki sektör için ciddi ekonomik riskler doğurabilirdi.

Avrupa Türk Döner İmalatçıları Üreticileri Derneği (ATDID), Avrupa’da günlük yaklaşık 400 ton döner üretildiğini ve bunun 60 bin kişiye istihdam sağladığını belirtiyor. Dernek, yıllık cironun da yaklaşık 3,5 milyar Euro olduğunu ifade ediyor.

Türkiye’deki federasyon, başvurunun Alman pazarına zarar vermek amacıyla yapılmadığını savundu. UDOFED, amacın yalnızca dönerin Türkiye’den geldiğini vurgulamak ve geleneği korumak olduğunu açıkladı.

Avrupa’daki itiraz süreci

Döner, Almanya kadar olmasa da Fransa ve Avusturya’da da fast food sektöründe önemli bir paya sahip. Başvuru AB’de tescillenmiş olsaydı, tanıma uymayan dönerler isim değişikliğine gitmek zorunda kalacaktı.
UDOFED’in başvurusu 24 Nisan 2024’te AB Resmi Gazetesi’nde yayımlandı ve ardından üç aylık itiraz süreci başladı.

Süre bitimine kısa bir süre kala Almanya’daki döner üreticileri ilgili bakanlıklara başvurdu ve sayısı 10’u bulan itirazları Brüksel’e iletti. İtirazlar, Almanya hükümetinin resmi politikası yerine üreticilerin yaklaşımını yansıtıyordu.

Benzer durum Türkiye’den yapılan başvuruda da gözlendi. Ancak dönemin Alman Tarım Bakanı Cem Özdemir, “Döner Almanya’nın bir parçasıdır. Burada nasıl hazırlanacağı ve yenileceği konusunda herkesin kendi kararını verebilmesi gerekir. Ankara’dan talimat gelmesine gerek yok” açıklamasını yaptı.

Resmi süre dolmadan diğer AB ülkelerinden gelen itirazlarla birlikte toplam itiraz sayısı 17’ye ulaştı.

Uzlaştırma süreci ve ret eğitimi

Üç aylık itiraz sürecinin ardından 25 Temmuz 2024’te altı aylık uzlaştırma süreci başladı. AB Komisyonu, UDOFED yetkilileri ile itirazda bulunan sektör temsilcilerini bir araya getirdi ancak uzlaşma sağlanamadı.

BBC Türkçe’ye bilgi veren bir AB yetkilisi, başvurunun başından itibaren olumlu değerlendirilmediğini ve sürecin sonunda öne çıkan eğilimin başvurunun reddi yönünde olduğunu belirtti. Komisyon, ret dışında iki seçenek sundu: başvuruda değişiklik yapmak veya başvuruyu tamamen geri çekmek.

UDOFED, AB Komisyonu kararını beklemeden süreci sürdürmek istemediğini açıklayarak başvurusunu geri çekti. Bu durum, tescil sürecinin otomatik olarak durması anlamına geliyor.

TSG tescili nedir?

Geleneksel ürün adı (TSG), coğrafi işaret korumalı menşe (PDO) ve korumalı coğrafi işaretten (PGI) farklıdır. TSG ile tescil edilen ürünler, belirli bir coğrafi bölgeye bağlı olmadan farklı ülkelerde üretilebilir.

Bir ürünün TSG tescili için iki kriterden en az birini karşılaması gerekiyor:

• Ürünün geleneksel üretim yöntemiyle hazırlanması
• Geleneksel hammadde veya bileşenler kullanılması

TSG, geleneksel üretim tekniklerinin ve tariflerin korunmasını amaçlıyor. Türk kahvesi, Türk lokumu ve Türk yoğurdu için de TSG başvurusu yapılmıştı. Döner başvurusunda ise “Türk döneri” ifadesinin kullanılmaması dikkat çekmişti.

Dönerin tarihçesi

Dönerin dikey yöntemle hazırlanması 16. yüzyıla dayanıyor. İstanbul’dan diğer Osmanlı şehirlerine yayılması 19. yüzyılın başına kadar uzanıyor. Dönerin sınırları aşarak yayıldığı ilk ülke Yunanistan olmuş ve burada “gyros” adıyla biliniyor.

Avrupa’da dönerin kültürel bir sembol hâline geldiği ilk ülke ise Almanya. Almanya’da ilk döner 1972’de Berlin’de sunuldu.