Bloomberg: New York'a '25 centlik Mısır modeli' | Mamdani'nin 'kiraları düşürme' vaadi gerçekleşebilir mi?

New York Belediye Başkanı Zohran Mamdani geçen yılbaşı Coney Island’da tamamen giyinik şekilde soğuk denize atlayıp 'Kiranızı donduracağım' diye bağırınca büyük bir dikkat çekti. Mamdani’nin amacı, yaklaşık 1 milyon New York dairesinde kira artışlarını engellemek.

Bu politika, Mamdani’nin seçim kapsamında en çok bilinen ve en popüler önerilerinden biri haline geldi. Ancak tarihsel deneyimler, bunun muhtemelen en kötü uygulamalarından biri olabileceğini gösteriyor.
Kira kontrolleri, İsveç’ten İskoçya’ya kadar pek çok ülkede uygulanmış ve etkileri konusunda kapsamlı veri birikimi sağlanmış bir politika alanıdır. İngiltere’de ise yeni Renters Rights Bill ile benzer bir uygulamanın dolaylı yoldan gündeme gelebileceği konuşuluyor.

Temel yaklaşım genellikle aynı; kiralar çok yüksek, bu nedenle daha düşük olmasını isteyenler, devlet aracılığıyla kiraların sınırlandırılmasını mantıklı buluyor.

Ancak sonuçlar da genellikle aynı:

Konut arzı azalıyor, ev sahipleri kar edemeyecekleri bir sektörden çekiliyor. Konutların durumu bozuluyor, bir daireyi bakımlı tutmanın maliyeti kira gelirinden yüksekse, ev sahipleri tadilat yapmıyor.

Böylece konut piyasaları hızla hem daralıyor hem bozuluyor, yeni “sahip olan” ve “olmayan” gruplar ortaya çıkıyor. Düşük kiralarla bazı kişiler ev bulabiliyor, ancak devlet yeni konut arzına müdahale etmezse diğerleri tamamen dışlanıyor. Kira dondurulursa, çoğu zaman piyasalar da dondurulmuş oluyor.

Kahire örneği

Bloomberg'in haberine göre Mamdani, bu sürecin ekstrem örneklerini görmek isterse Kahire’ye bakabilir. Mısır’da kira kontrolleri 1950’lerden bu yana farklı şekillerde uygulanıyor. 1990’larda yapılan reformlar geriye dönük uygulanmadığı için milyonlarca “eski kira” dairesinde kiracılar çok düşük kira ödeyerek kalmaya devam etti (bazı durumlarda ayda 25 cent).

Bu durum yeni zengin ve fakir gruplar yarattı. Kahire’nin düşük gelirli sakinleri kira kontrollerinden fayda sağlarken, bazı zengin kiracılar Nil kıyısındaki büyük daireleri ikinci ev gibi kullanıyor ve kirayı sembolik olarak ödüyor.

Kahire’de bir ev sahibi, şehirdeki binaların durumunu “Dünyanın en harap konutlarından bazıları” şeklinde tanımlıyor. Daha kötüsü, yeni konutların durumu; on yıllarca yatırım yapılmayan veya geliştirilmeyen yapılar, Kahire’deki konutların %60’ından fazlasını oluşturuyor. Elbette bu konutların çoğu kaçak veya düzensiz inşa edilmiş durumda.

Kahire'de şimdilerde eski kira sistemi iptal ediliyor ve yedi yıllık geçiş süresi boyunca kiralar yirmi katına çıkacak. Bu durum, tadilat ve inşaat uzmanları için ciddi kazanç fırsatı yaratacak.

New York'ta benzer bir durum yaşanır mı?

Mamdani, New York’ta bu gerçeği daha erken fark edebilir. Yüksek kiralar, piyasaya bir alarm sinyali gönderir. Ekonomistler, piyasa doğru çalıştığında yüksek fiyatların uzun vadede arzı artırarak fiyatları düşürdüğünü vurguluyor.