Maymun çiçeği virüsü (Monkeypox) nedir? Nasıl bulaşır?

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), ilk olarak İngiltere'de görülen ve daha sona Avrupa ülkelerine yayılan maymun çiçeği virüsünün (monkeypox) şimdiye kadar 80 kişiye bulaştığını doğruladı. Örgütün internet sitesinde yer alan yazılı açıklamada, DSÖ'nün ülkelerden gelen maymun çiçeği vaka raporlarını yakinen takip ettiği belirtildi.

50 vaka araştırılıyor

Bu kapsamda DSÖ'ye 12 ülkeden bildirilen 80 civarında vakanın doğrulandığı, 50 vakanın ise araştırıldığı kaydedildi. Açıklamada, virüsün takibi genişledikçe daha fazla maymun çiçeği vakasının ortaya çıkabileceği belirtildi.

2 haftada 12 ülkeye yayıldı

İlk olarak 7 Mayıs'ta İngiltere'de görülen maymun çiçeği virüsü, son 2 haftada 12 ülkeye yayıldı. İngiltere'nin dışında İspanya, Portekiz, Almanya, Belçika, İtalya, İsveç, Kanada, ABD ve İsrail, maymun çiçeği vakaları görülen ülkeler arasında yer aldı. 

Endemik bir virüsün neden olduğu nadir hastalıklardan biri olarak bilinen maymun çiçeği, Kongo ve Batı Afrika türü olmak üzere ikiye ayrılıyor. Virüsün Kongo türünün yüzde 10'a kadar ölüm riski bulunurken Batı Afrika türünün ise her 2 vakadan birinde yüzde 1 ölüm oranına sahip olduğu biliniyor. Genellikle Orta ve Batı Afrika’da olan ve nadir görülen maymun çiçeği virüsü bu yıl beklenmedik bir şekilde, geçmişte virüse karşı dayanaklı olan popülasyonlarda görülmeye başladı.   

Bu beklenmedik yayılım, bulaşıcı hastalık uzmanları ve yetkililer arasında ufak bir paniğe neden olsa da Covid-19 salgınından bıkmış olan dünya yeni salgınlara karşı yüksek alarmda. Maymun çiçeğinin, corona virüs ile aynı düzeyde endişeye neden olmamasının da bir kaç nedeni var.

İşte maymun çiçeği ve oluşturduğu riskler hakkında bilmeniz gereken her şey…

Maymun çiçeği virüsü nedir?

Maymun çiçeği, Orta ve Batı Afrika’nın bazı bölgelerinde endemik olan bir virüstür. Çiçek hastalığının daha iyi huylu versiyonu olarak bilinir. ABD'de Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine göre virüs ilk olarak 1958’de, araştırma için tutulan maymunlar arasında fark edilen salgın sonrası keşfedildi. 

Semptomlar nelerdir?

Virüsün kuluçka süresi genellikle 6 ila 13 gün arasındadır ancak 5 ila 21 gün arasında değişiklik gösterebilir. Hastalığın başlangıcında ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf bezlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrıları ve şiddetli halsizlik gibi belirtiler görülür. Sirayet etme dönemi 0-5 gün arasında sürer. 

Lenfadenopati, başlangıçta benzer görünebilen çiçek hastalığı, kızamık gibi hastalıklarla karşılaştırıldığında ayırt edilebilir bir özelliktir.  Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, gövdeden ziyade yüz, kol ve bacaklarda olma eğilimindedir. Bu döküntülerin vakalarında yüzde 95’inde yüzde başladığı, yüzde 75’inde ise avuç içleri ve ayak tabanlarına yayıldığı gözlemlenmiştir.  

Çocuklarda daha şiddetli

Döküntüler genellikle hafif kabarık sert veya sarımsı sıvı ile dolu yaralar şeklinde görülebilir. Maymun çiçeğinin belirtileri genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Şiddetli vakalar çocuklar arasında daha sık görülür. Maymun çiçeği virüsü vaka ölüm oranı genel popülasyonda yüzde 0 ile yüzde 11 arasında değişmektedir. 

Maymun çiçeği virüsü nasıl bulaşır?

Maymun çiçeği virüsü, enfekte birisiyle yakın temasta bulunulduğunda bulaşabilir. Virüs vücuda genellikle açık yara, solunum yolu, göz, burun ya da ağız yoluyla girebilir. Virüs daha önce cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olarak tanımlanmadı ancak cinsel ilişki sırasında da bulaşabilir. 

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi tarafından cuma günü yapılan açıklamada, "Çoğu vakanın genital veya peri-genital bölgede lezyonlar ile başladığı ve bulaşmanın cinsel ilişki sırasında yakın fiziksel temas ile meydana gelebileceğinin görüldüğü" belirtildi. Ayrıca virüs, maymun, fare, sincap gibi enfekte hayvanlar ya da nevresim, giysi gibi virüs bulaşmış nesnelerle temas yoluyla da yayılabiliyor. 

Maymun çiçeği virüsü ne kadar bulaşıcı?

Tipik olarak maymun çiçeği virüsü büyük salgınlara yol açmıyor. Önceki yıllarda Afrika dışında sadece bir avuç vakaya rastlanıyordu. ABD’de yaşanan en şiddetli salgın 2003 yılında, enfekte olan çayır köpekleri ve evcil hayvanlar yoluyla yayıldı. DSÖ verilerine göre bu Afrika dışında yaşanan ilk maymun çiçeği salgınıydı.  

Afrika'da, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde 9 yaşında bir erkek çocuğunda ilk insan vakasının tespit edildiği 1970 yılından bu yana sadece 11 ülkede vaka bildirildi. DSÖ’ye göre Nijerya 2017’den bu yana 500’den fazla şüpheli ve 200 onaylanmış vaka bildirerek büyük bir salgın yaşadı. 

Maymun çiçeği virüsü nasıl tedavi ediliyor?

Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’ne göre hastalığın kanıtlanmış ve tedavisi yok. Ancak ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) maymun çiçeği salgınını kontrol etmek için çiçek hastalığı aşılarının ve antiviral tedavilerinin kullanımının onaylandığını söylüyor. Çiçek hastalığına karşı geliştirilen aşıların maymun çiçeği hastalığını önlemede yüzde 85 etkili olduğu daha önce kanıtlandı.

İnsanlar endişelenmeli mi?

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi, virüsün cinsel temas sırasında yayılma olasılığının yüksek olduğunu ve diğer yakın temas biçimlerinden bulaşma riskinin düşük olduğunu söyledi. Semptomlar genel olarak hafif ve çoğu insan haftalar içinde iyileşiyor. Ancak virüsün ölüm oranı Nijerya'da yaklaşık yüzde 3,3  ve çocuklar, genç yetişkinler ve bağışıklığı baskılanmış kişiler daha kolay etkilenebilir.

Türk Tabipler Birliği'nden açıklama

Türk Tabipleri Birliği (TTB), maymun çiçeği hastalığının bilinen özellikleriyle Covid-19 gibi hızla yayılan bir hastalık olmadığını ancak ilk defa bu kadar yaygınlaşmasının, hastalığın öneminin göz ardı edilmemesi gerektiğini gösterdiğini bildirdi.

TTB'den yapılan açıklamada, hastalığın varlığının 50 yıldan uzun süredir bilinmesine rağmen dünyada ilk defa bu kadar yaygınlaştığına işaret edilerek "Birçok ülkede tespit edilen maymun çiçeği hastalığı, bildiğimiz özellikleriyle Covid-19 gibi hızla yayılan bir hastalık değildir. Ancak ilk defa bu kadar yaygınlaşması, hastalığın önemini göz ardı etmememiz gerektiğini gösteriyor. Hastalığın ilk defa saptandığı Afrika dışında da salgınların olması, küresel düzeyde önem verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır" denildi.

"Hafife alınmamalı"

Çiçek aşısının sonlandırılması ile bağlantılı olarak azalan nüfus bağışıklığının, maymun çiçeği hastalığının yeniden canlanması için bir neden olduğunun düşünüldüğü aktarılan açıklamada, şunlar kaydedildi:

"Dünyadaki vakaların ani artışının, maymun çiçeği virüsünün geçmişe göre daha kolay bulaşmasını sağlayan bir mutasyonundan kaynaklanıp kaynaklanmadığını ve her bir maymun çiçeği hastalığı salgınının tek bir kökene kadar uzanıp uzanmadığını ortaya koyacak çalışmalar yapılmalıdır. Tüm bunlara dayanarak maymun çiçeği hastalığının halk sağlığı açısından önemi hafife alınmamalıdır."

(Kaynaklar: New York Times, BBC, Nature, AA)