Trump, neden bir anda Suudilere F-35 satmak istedi? İsrail: Çok endişe verici

ABD Başkanı Donald Trump, Oval Ofis’te yaptığı açıklamada Suudi Arabistan’ın uzun süredir talep ettiği F-35 savaş uçaklarını satın alacağını duyurdu. Trump, “Bunu yapacağız. F-35’leri satacağız.” ifadesini kullandı ve Riyad’ı “büyük bir müttefik” olarak nitelendirdi. Ancak açıklamada İsrail’e ilişkin herhangi bir unsur yer almadı.

İsrail ile Suudi Arabistan arasında normalleşme anlaşması beklenirken, Trump’ın açıklamaları paketin yalnızca yarısının hayata geçirileceğini gösterdi. ABD yönetimi, Suudi Arabistan’a yapılacak F-35 satışını hükümet incelemesi ve Kongre denetimine sunacak. Ancak Trump’ın görev süresi içinde bu süreci hızlandırabileceği belirtiliyor.

CNN’e konuşan birden fazla Suudi kaynağa göre Riyad, F-35 satışını İsrail ile normalleşme şartından tamamen ayırmayı başardı. Trump yönetimi uzun süredir normalleşmeyi hedeflese de Suudi tarafı bu bağı kurma gereği duymadı.

Biden dönemindeki süreç savaşla kesintiye uğradı

Gazze savaşından önce Biden yönetimi, İsrail ile Suudi Arabistan arasında normalleşme anlaşmasını son aşamaya getirmişti. Ancak savaşın başlaması ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun Filistin devletini kesin biçimde reddetmesi süreci durdurdu. Netanyahu’nun aşırı sağ koalisyonu, gelecekte bile sınırlı egemenlik içeren herhangi bir Filistin devletine karşı çıktı.

Bu koşullarda ilerleme sağlanamayacağını gören Trump, Suudi Arabistan’ın silah alımına odaklanarak süreci buradan sürdürme yoluna gitti.

"Trump iki konuyu birbirinden ayırdı"

King’s College Savaş Çalışmaları Bölümü Kıdemli Üyesi Nawaf Obaid, “Trump, iki konuyu açıkça birbirinden ayırdı. Netanyahu nedeniyle tüm silah satışlarını durdurmakla zaman kaybetmek istemiyordu.” değerlendirmesini yaptı.

Suudi Arabistan, uzun yıllardır ABD’nin en büyük silah alıcısı konumunda bulunuyor. Obaid’e göre F-35 satışı, iki ülke arasındaki savunma iş birliğinin doğal bir aşamasıydı ve Trump bu süreci hızlandırdı.

İsrail’den “çok endişe verici” uyarı

İsrailli güvenlik yetkilisi CNN’e yaptığı açıklamada, Suudi Arabistan’ın beşinci nesil savaş uçaklarına sahip olacak olmasını “çok endişe verici” olarak nitelendirdi.

Yetkili, “Orta Doğu’da hiç kimsenin İsrail ile aynı uçaklara ve aynı kabiliyetlere sahip olmamasını uzun süre sağladık. Bu durumun ciddiyeti abartılmıyor. Bu bizim için iyi değil.” dedi.

Geçmişte BAE için de benzer süreç yaşanmıştı

Trump yönetimi, ilk döneminin son aylarında Birleşik Arap Emirlikleri’ne F-35 satışı konusunda anlaşmaya varmıştı. BAE, bu anlaşma karşılığında İsrail ile normalleşen ilk Arap ülkesi olmuştu. Ancak söz konusu satış, BAE’nin Çin ile artan askeri iş birliği nedeniyle Biden döneminde iptal edilmişti.

ABD, F-35 teknolojisinin Çin’in eline geçme ihtimali nedeniyle bu riski almak istemedi. BAE ise ABD’nin belirlediği katı operasyonel sınırlamaları kabul etmedi.

“Aynı risk Suudi Arabistan için de geçerli”

Eski ABD İsrail Büyükelçisi Daniel Shapiro’ya göre benzer riskler Riyad için de söz konusu:

“Suudi Arabistan’ın Çin ile askeri iş birliğini sınırlama konusunda aynı taahhütleri verip vermeyeceği hala belirsiz. Bu taahhütler olmadan F-35 programı ABD’nin güvenlik çıkarlarıyla tam uyumlu olmaz.”

BAE’nin tepki göstermesi bekleniyor

Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nden Körfez uzmanı Cinzia Bianco, BAE’nin Suudi Arabistan’a tanınan bu imkan karşısında “hayal kırıklığına uğrayacağını”, ancak aynı zamanda süreci kendi lehine çevirmek için Trump’tan kendi F-35 şartlarının yeniden değerlendirilmesini talep edebileceğini belirtti.

ABD yasaları, İsrail’in bölgedeki “nitelikli askeri üstünlüğünün” korunmasını şart koşuyor. Bu nedenle her silah satışında, satışın bu üstünlüğü zayıflatıp zayıflatmayacağı değerlendirilmek zorunda.

Shapiro’ya göre Trump’ın, Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile yakın ilişkisi nedeniyle bu süreci hızlandırma eğiliminde olabileceği belirtiliyor

İsrail’de siyasi tepkiler büyüyor

Eski İsrail Genelkurmay Başkanı Gadi Eisenkot, Netanyahu’nun Trump ile olan yakın ilişkisine rağmen bu satışı engelleyemediğini savunarak sert açıklamalar yaptı:

“Netanyahu, İsrail’in ulusal çıkarlarını savunma kapasitesini kaybetti.”

Trump silah satışlarını dış politikadan ziyade ekonomi olarak görüyor

CSIS güvenlik uzmanı Mark Cancian, Trump’ın silah satışlarını büyük ölçüde istihdam ve üretim açısından değerlendirdiğini belirtti:

'Trump, silah satışlarını dış politika konusu olarak değil, ekonomik bir fırsat olarak gördü'

Cancian’a göre bu yaklaşım, Trump’ın önceki başkanlara kıyasla silah satışlarına daha açık olmasını sağlıyor. Ancak İsrail’in nitelikli üstünlüğünü azaltacak bir adımın bu kadar kolay ilerletilmesi yine de “şaşırtıcı” bulunuyor.

ABD, sistemler üzerindeki kontrolü elinde tutmayı sürdürecek

Uzmanlar, F-35 dahil gelişmiş sistemlerin işletilmesi için ABD’li yüklenici desteğinin şart olmasının, Washington’un Suudi Arabistan üzerindeki kontrolünü kısmen sürdüreceğini belirtiyor. Bu durum, ABD açısından güvence olarak görülse de İsrail’i tatmin etmiyor.