The Guardian: Türkiye neden popüler sitesi Ekşi Sözlük’ü kapattı?

Milenyumun arifesinde yayına giren Türkiye'nin en popüler sosyal medya sitesi, davalarla, hükümetin en üst kademelerinden gelen eleştirilerle ve hatta kurucularından birine yöneltilen ölüm tehditleriyle karşı karşıya kaldı. Kullanımı basit, çevirimiçi bir sözlük olan Ekşi Sözlük, yirmi yılı aşkın bir süredir iğneleyici sosyal hiciv biçimini teşvik ederken Türkiye’de ifade özgürlüğü için bir alan sağlıyor. 

Ancak bu yıl Türkiye genelinde hayatı alt üst eden depremler sonrası, bir açıklama yapılmadan ülke genelinde aniden bloke edilen Ekşi Sözlük için son anlamına geliyor olabilir. Sitenin kapatılması, kullanıcıların günün sorunlarını eleştirmek için seçtikleri bir yere erişimi kesmekten daha fazlasını yaptı. Ekşi Sözlük kurucusu Sedat Kapanoğlu, sık sık platformun Türkiye'de son depremlerden etkilenen bölgelerde yardım çağrılarına ev sahipliği yaptığını tweetledi.

Şimdi siteye girmeye çalışınca Türkiye'de sanki site hiç var olmamış gibi kırık bir link çıkıyor. Yönetici Başak Purut, siteye dair bir ekran görüntüsünü Twitter’da paylaştı ve ekranda Türkiye Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) siteyi engellediğine dair bir yazı vardı. Kullanıcılar, 44 binden fazla kişinin ölümüne ve milyonlarca insanın evsiz kalmasına yol açan depremlerin ardından devletin müdahalesini eleştiren gönderilerle bağlantılı olup olmayacağını tartışarak kapatma nedenleri hakkında çeşitli spekülasyonlar yaptı. Ekşi Sözlük yönetimi yaptığı açıklamada, depremlerden sonra yanlış bilgilerin yer aldığı gönderiler nedeniyle bazı kullanıcıları asayişi bozmakla suçlayarak web sitesinin engellenmesini içerik denetleme eksikliğine bağladı. 

24 yılda internet devi haline geldi

Otostopçunun Galaksi Rehberi'nde anlatılan sonsuz galaksiler arası sözlüğü taklit etmek için Kapanoğlu tarafından tasarlanan sitenin kuruluşundan bu yana geçen 24 yılda, Ekşi Sözlük büyüyerek bir Türk internet devi haline geldi. Site, Türkiye'de en çok ziyaret edilen ilk 10 arasında yer aldı ve geçen ay 100 milyondan fazla tekil ziyaret elde etti. Sosyolog Zeynep Tüfekçi bir keresinde siteyi "Sosyal ağ olarak Wikipedia ve Reddit’in bir araya gelmesi” olarak tanımlamıştı.

Zaman içinde Türkiye’de siyasi tartışmalar Twitter’da artarken ve Twitter gibi platformlara zaman zaman erişim engeli gelirken, Ekşi Sözlük ifade özgürlüğü için bir sığınak olmasına rağmen siyasi yanlış bilgilere de ev sahipliği yaptı. Buna rağmen site, pek çok Türk'ün umutsuzca alternatif bilgi kaynakları aramasına neden olan çarpık bir medya ortamındaki son sığınak olmaya devam etti.

"Haber ve yorum için birincil kanallardan biriydi"

The Guardian’a konuşan Viyana merkezli Uluslararası Basın Enstitüsü Türkiye Şubesi Başkanı gazeteci Emre Kızılkaya, "Ekşi Sözlük, Türkiye'de sadece ifade özgürlüğü için değil, aynı zamanda ana akım medya kuruluşları hükümet tarafından kontrol edildiğinden haberlerin serbestçe akışı için de son derece önemlidir. Dijital mecralar da dahil olmak üzere bu alternatif medya biçimleri, Türk demokrasisi için inanılmaz derecede önemlidir ve Ekşi Sözlük, Türkiye'de haber ve yorum için birincil kanallardan biriydi” dedi.

Karara itiraz etmeleri bekleniyor

Sitenin kapatılması, ülkenin Haziran ayında yapılması beklenen seçimlere giderek daha fazla yaklaşılırken gerçekleşti. Türk makamları depremlerin ardından kısa bir süre Twitter'ı kapattı ve en az beş gazeteciyi gözaltına aldı. Kızılkaya, "Türkiye'deki pek çok ifade özgürlüğü savunucusu, Ekşi Sözlük'teki bu yasağı, Türk hükümetinin hem depreme verilen tepkiyle ilgili kendi anlatısını dikte etme hem de bu seçim döneminde eleştirileri bastırma girişimi olarak görüyor" diye konuştu. Ekşi Sözlük sahiplerinin, siteyi tekrar çevrimiçi hale getirmeyi umarak yasağa mahkemede itiraz etmesi bekleniyor.

Sitenin sadık kullanıcılarının çoğu için yasaklama, internetin gücü ile Ekşi Sözlük'ü eleştirenler arasındaki uzun savaşın bir başka turundan başka bir şey değil. Günlük bir Türk gazetesi siteyi bir zamanlar internetin lağımı olarak tanımlamıştı ve 2021'de burayı sahte haberler, ırkçılık ve terör çağrıları yuvası olarak nitelendiren Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın öfkesini çekmişti. 

İsminin gizli kalmasını isteyen Türkiye’deki bir siyasi parti çalışanı, bir kullanıcı aracılığıyla gönderileri dikkatli bir şekilde ayarlayarak olumlu mesajlar yaymak için Ekşi Sözlük'ü nasıl kullandıklarını anlattı. Çalışan, “Hızlı bir şeye ihtiyacımız olursa, sitedeki mesajları iletmek için günlük hizmetleri kullanıyoruz. Mesele şu ki, birinin reklam hesabı olduğu ortaya çıkarsa, site onu kaldırabilir, ancak kaldırılmasından daha kötüsü, topluluğun sizi kovması olacaktır. Reddedilirsiniz, sizinle alay eden gönderiler olur ve ifşa olursunuz” diye konuştu. 

Bir röportajda Kapanoğlu, sitenin yasal sorunlara yol açabileceğine dair ilk işaretin 2003 yılında bir polis memurunun kendisini sorgulamak için İstanbul'daki eski işyerine gelmesiyle başladığını söyledi. 2011 yılına gelindiğinde Kapanoğlu, öfkeli vatandaşlar veya yetkililerin kullanıcılara iftira davası açmak için sıraya girmesinin ardından haftada en az bir kez ifade vermesi için savcılığa çağrıldığını tahmin ediyordu. Hükümet, web sitelerini kullanıcı verilerini teslim etmeye zorlayan  2007 tarihli bir yasayı genişletirken, Kapanoğlu üzerindeki baskının arttığını hissetti.

"Tarihi komik ve üzücü olaylarla dolu"

Kapanoğlu, “Doğrudan bizi tehdit etmeye kimse gelmedi ancak türk hükümetinin oluşturduğu ortam işleri zorlaştırdı” dedi. Platformda din karşıtı içeriğe izin vermekle suçlanan Kapanoğlu'nun ertelenmiş hapis cezası almasıyla, artan eleştiri ve hatta ölüm tehditleri hararetli bir seviyeye ulaştı. Daha sonra sitenin kontrolünü avukatına devretti ve Silikon Vadisi'ne taşındı. Kapanoğlu, “Ekşi Sözlük'ün tarihi komik ve üzücü olayların birleşimiyle dolu. Ama bunların hepsi birlikte ele alındığında, siteye üye olan herkes için bir eğitici olduğuna inanıyorum. İfade özgürlüğünün sınırlarını anlamamıza yardımcı oldu” dedi.