Sürü bağışıklığı yalan mı oldu?

Tüm dünyada uzmanlar ‘yüzde 70-80 aşılama oranına ulaşan ülkeler salgını atlatıp normal hayatına dönecek’ dedi. Tüm ülkeler harıl harıl bu oranları yakalamak için kampanyalar yürüttü. Sonra Delta çıktı. ‘Yüzde 80 korumayacak, yüzde 90 aşılama şart’ denildi. İsrail gibi bazı ülkeler bu oranı da yakalamayı başardı. Ama o da yetmedi.

Bu kez Omicron ve onun hem aşı yoluyla elde edilen, hem de hastalıkla kazanılan bağışıklığı ‘tanımayan’ alt varyantları ortaya çıktı. 

Yazının sonunda söyleyeceğimizi başında söyleyelim: Evet, sürü bağışıklığı yalan/hayal oldu. Çünkü kimse Wuhan’da 2019’un Aralık ayında çıkan virüsün bu kadar büyük bir değişime uğrayacağını hesap etmemişti. Aşılar orijinal Wuhan virüsüne karşı geliştirildi. Ama virüs o günden bugüne öyle mutasyonlara uğradı ki, bilim insanları gelinen noktayı “Orijinal Wuhan virüsü ile Omicron’un alt varyantı BA.5 için ‘çok uzaktan akraba’ bile demek zor” diye tanımlıyor.

Yani durum şu: Elimizde artık çok farklılaşmış bir virüse karşı üretilen aşılar var. Ama Omicron’un tüm dünyada hakim olan ve uzmanların ‘koronavirüsün en kötü varyantı’ diye nitelendirdiği BA.5’e karşı bu aşılar ağır hastalığı ve ölümü kısmen önlemek dışında bir şey yapamıyor. Aşıyı bırakın, bu varyant daha önce koronavirüs atlatmış birinin sahip olduğu doğal bağışıklığı bile tanımıyor.

Sonbaharda ek doz aşılama

Durum böyle olunca bir ‘sürü bağışıklığı’ndan söz etmek de imkansız hale gelmiş durumda. Çünkü BA.5 sahip olduğumuz bağışıklıkları ‘umursamıyor.’ İşte bu yüzden sonbahar-kış aylarında BA.5 için özel olarak geliştirilmiş ek doz aşıların dünya genelinde uygulanması düşünülüyor.

BA.5’i bu kadar özel yapan, şimdiye kadarki tüm koronavirüs varyantları için antikorlardan ‘sıyrılmakta’ en başarılı olan virüs olması. Öyle ki, daha birkaç ay önce Omicron’un bir başka türü ile enfekte olmuş biri bile hastalığı atlatmasından çok kısa bir süre sonra BA.5 ile yeniden hasta olabiliyor. Orijinal virüse oranla bulaşıcılığı 6 kat daha fazla. Yani öldürücülüğü de yüksek olsa BA.5 için korkulan ‘kâbus varyantı’ bile diyebilirdik.

İyi haber şu: Öldürücü değil

Neyse ki bu kadar bulaşıcı ve antikorlardan sıyrılabilme yeteneğine sahip olmasına rağmen BA.5’le enfekte olanların büyük çoğunluğu hastalığı grip gibi atlatıyor. Bunun değiştiği ya da değişeceği yönünde bir işaret henüz yok. Şimdi bu son dalgada asıl korumamız gereken gripte bile ölüm riski olan kronik hastalığa sahip kişiler ve bağışıklığı daha zayıf olan yaşlı yakınlarımız.

Çünkü onların BA.5 ile tecrübesi sizinki kadar hafif olmayabilir. İsrail’de yapılan son araştırma dördüncü doz aşının 50 yaş üstünde BA.5 varyantından ölüm riskini 14 kata kadar düşürdüğünü gösterdi. Yani yine de aşı, risk gruplarında ölümü engellemek için hâlâ en etkili silah. 

Geç olmadan önlem şart

Türkiye’de Covid vaka sayısının önceki haftaya göre iki kat artması, ‘Kabus geri mi dönüyor’ korkusuna sebep oldu. Uzmanlar, başta maske olmak üzere önlemlerin geri gelmesi gerektiğini savunuyorlar, en büyük korkuları ise yeni varyant ihtimali.

Prof. Dr. Bülent Kılıç - Dokuz Eylül Üniversitesi:

Aşıları tamamlayın

“Önlemler bütünüyle kaldırıldı. Aşı hizmetleri devam ediyor ama duraklama dönemine girildi. Toplumda büyük bir gevşeme oldu. Durum kontrolden çıkabilir. Toplu taşıtlarda zorunluluk kalktı ama maske kullanımına devam edilmeli. Eksik aşı varsa tamamlanmalı. Ağır hastalık geçirenler az. Kötümser olmak için erken ama kötü senaryonun gerçekleşmesi de hala muhtemel"

Prof. Dr. Haluk Eraksoy - İstanbul Üniversitesi:

Maskeleri çıkarmayın

“Kuşkusuz bir tehdit var. Vaka arttıkça olumsuz sonuçlar doğar. Maske en kritik önlemdi. Tek avuntumuz yeni varyantın zatürre ve yoğun bakım yatışına yol açmaması. Ağır hastalığa neden olmaması. Ancak hep böyle gideceği anlamına da gelmez. Çünkü daha kolay bulaşıyor. Keşke maskeleri en azından toplu taşımada ve kapalı yerlerde kullanmaya devam etseydik...”

Prof. Dr. Mehmet Ceyhan - Hacettepe Üniversitesi

Gerçek rakam 40 kat fazla

“Vakalardaki artış turizm sezonuyla beraber beklediğim bir şeydi. Ne yurt dışından girişlerde test var ne de otellerde maske kullanılıyor. Şu an altıncı dalgayı yaşıyoruz. Kaldı ki bunlar gerçek sayılar da değil. Her şikayete test yapılmıyor, insanlar da para verip test yaptırmıyor. ABD vakaların 20’de 1’ini tespit edebildiklerini açıkladı. Türkiye’de ben 40 katı fazla olduğunu düşünüyorum"

Doç. Dr. Kaan Yılancıoğlu - Üsküdar Üniversitesi

Vaka artışı çok normal

“Vaka sayısındaki artış gayet normal. Çünkü Covid-19 dünyadan hemen silinmeyecek. Tıpkı grip gibi bizimle birlikte yaşamaya devam edecek. Ben bundan sonra dünyayı kasıp kavuracak bir varyantın çıkmasını beklemiyorum. 57 bin vakada 25 ölüm var. Geçen yıla göre çok düşük bir ölüm oranı. Bu da zaten endemi olduğunu gösteriyor. Artık eskisi kadar can kaybı olmayacak"

Virüs durmuyor BA.2.75 geliyor

Dünyada Delta varyantının çıkış noktası olan Hindistan’da aynı BA.5 gibi bağışıklıktan kaçabilen yeni bir Omicron alt varyantı tespit edildi. BA.2.75 adı verilen bu yeni varyant için uzmanlar ‘endişe verici’ yorumu yapsa da BA.5’in yerini alıp alamayacağı konusu henüz kuşkulu. 8 ülke ile Hindistan’ın 10 eyaletinde görülen virüs yakın takip altına alındı.

7 ay

Omicron’un ilk çıkan alt varyantı olan BA.1’e karşı özel olarak Biontech ve Moderna tarafından üretilen aşının geliştirme ve test aşaması 7 ay sürdü. O süreçte BA.1 varyantı ortadan kalktı. BA.4/5 hakim oldu.

‘Birden fazla kez Covid olsam ne olur’ demeyin

ABD’de St. Louis Hastanesi tarafından yapılan araştırmaya göre birden fazla Covid geçiren kişilerin herhangi bir sebeple ölüm riski iki kat artıyor. Ayrıca sadece bir kez Covid olan kişilere kıyasla sonraki 6 ay içinde hastaneye yatma riskleri de 3 kat daha yüksek.

BA.5’e neden Yunanca isim verilmedi?

İki yılı aşkın süre içinde orijinal Wuhan virüsü o kadar değişti ve evrimleşti ki ortaya çıkan son varyantlar orijinal virüsten özellikle insan hücresine bağlanma noktası olan spike proteinde çok büyük farklılık gösteriyor. İngiltere’de ortaya çıkan Alfa, Hindistan’da ortaya çıkan Delta, Güney Afrika’da ortaya çıkan Beta ve dünyanın farklı noktalarında beliren Mu, Lambda, Gamma gibi varyantlar içerdikleri mutasyonlarla orijinal Wuhan virüsünden ayrı kollara evrimleşmişti.

Omicron da aynı şekilde ayrı bir kol oluşturdu. İlk Omicron virüsünden sonra ortaya çıkan ve ‘alt varyantlar’ olarak nitelendirilen BA kodlu virüsler ise bu Omicron kolu üzerinde evrimleşmeye devam ettikleri için yeni Yunanca isim almadılar. Bunlar içinde BA.5 hem spike proteinde hem de virüsün farklı bölgelerinde görülen değişimler sayesinde en ‘dinç’ ve en hızlı bulaşma yeteneğine sahip virüs olarak ortaya çıktı.