Her yıl binlerce balina, gemiler tarafından öldürülüyor: Kurtarmak için ne yapılabilir?

Korunan alanlarda bile çok sayıda deniz memelisi, gemilerle ölümcül çarpışmalardan ölüyor. Her yıl potansiyel olarak binlerce balinaya çarpılması ve dünya genelinde gemi sayısının hızla artmasıyla, sorun daha da kötüye gidiyor. Ancak son BM açık denizler anlaşmasının da gösterdiği gibi, okyanusları ve orada yaşayanları korumak için artan bir siyasi irade var. Peki buna rağmen balinaları, gemilerin pruvalarında ölmekten kurtarabilmek mümkün mü? Uzmanlar bunun yeni teknolojilerle mümkün olduğunu söylüyor. 

Birleşmiş Milletler raporundaki verilere göre 20.yüzyıl boyunca yalnızca ticari balina avcılığı 3 milyon balinanın hayatını kaybetmesine sebebiyet oldu. Balina ölümlerindeki hızlı artış sonrası 1980’li yılların ortalarında balina avcılığına yasak getirildi. Ticari balina avcılığı yasağı sonrasında en büyük sorun deniz trafiği oldu. 1992 ve 2012 yılları arasında dünyadaki gemi sayısı 2 kat arttı. Bu özellikle Asya açıklarında ve açık denizlerde yoğun deniz trafiğine sebep oldu. 

Yakın zamanda yayınlanan bir makaleye göre 2010 ortalarındaki orana kıyasla yalnızca batı Avrupa’da gemi ve tekne yoğunluğu 2023’de 3 kat artış gösterdi. Çalışmayı yöneten İskoçya Rural College’dan Sarah Marley, "Kargo tekneleri, balıkçı tekneleri, feribotlar... Gemi trafiği tüm yelpazede artıyor" dedi. Marley’nin aktardığına göre bu durum İskoçya’daki liman yunuslarının üçte birine ev sahipliği yapan ve trafiği yüzde 400’ün üzerinde arttığı İç Hebridler gibi koruma altındaki alanlar için bile geçerli. Marley hükümetlerin konuya yeterli önemi göstermediğini, hükümetler tarafından korunmuş sularda bile çok sayıda deniz canlısının hayatının büyük tehlikede olduğunu belirtti.

Hassas türler risk altında

Sonuç olarak, ölümcül gemi çarpması riski inanılmaz derecede arttı. Küresel veriler sınırlı ancak bölgesel çalışmalara bakılırsa Kanada Vahşi Yaşam Federasyonu'ndan Sean Brillant yıllık sayının şok edici derecede büyük, hatta on binlerce olduğunu söyledi. Uluslararası Balina Avcılığı Komisyonu'na (IWC) göre de saldırılar giderek artıyor. IWC'nin analizi, Şili'deki mavi balinalardan Akdeniz'deki ispermeçet balinalarına kadar dünyanın dört bir yanında hassas türlerin risk altında olduğunu gösteriyor.

İki farklı çözüm yolu

Şimdiye kadar iki ana çözüm bulundu. Bunlardan biri, nakliye hatlarının balinaların yaşam alanlarından uzağa yönlendirilmesi ki bu da etkili olmasına rağmen nadiren gerçekleşiyor. Diğeri ise hız sınırlamaları uygulanması ancak bunlar ölçek ve uygulama açısından farklılık gösteriyor. Örneğin, son birkaç Kuzey Atlantik sağ balinasını korumak için Amerika'nın doğu kıyısındaki bölgelerde uyulması zorunlu iken, sadece batı kıyısında tavsiye ediliyor. Bu uygulamanın sonuçları Kaliforniya’daki Santa Barbara kanalında hissedilebilir. Bu kanal hem Los Angeles'a giden yoğun bir nakliye hattına hem de nesli tükenmekte olan mavi, yüzgeç ve kambur balinalara ev sahipliği yapıyor. Kaliforniya Santa Barbara Üniversitesi'nden Callie Steffen, burasının balina ve gemi çarpışmalarının yaşandığı küresel sıcak noktalardan biri olduğunu aktardı. 2018, 2019 ve 2021 yılları burada gemi çarpmaları açısından rekor yıllar oldu. 

Hız kılavuzuna uyumu artırmak amacıyla Steffen ve meslektaşları 2020 yılında, mürettebatın balinaların daha fazla farkında olması halinde daha dikkatli olabilecekleri düşüncesinden hareketle Whale Safe projesini başlattılar. Sonuç olarak, uydu bilgilerini, balina gözlemcilerinin gözlemlerini ve su altındaki balina çağrılarını dinleyen akustik şamandıralardan elde edilen verileri birleştirerek balinaları takip ediyorlar ve bir balina varlığı derecesi hesaplıyorlar.

Gemilerin hız sınırlamasına yeni düzenleme

Bu, kaptanlara yavaşlamalarını hatırlatmak için gelen gemilere gönderiliyor ve işe yarıyor gibi görünüyor. 2019'da gemilerin yüzde 46'sı yönergelere uyarken 2022'de bu oran yüzde 61,5 oldu. Steffen, "Bu rakamların doğru yönde ve umarım daha hızlı gittiğinden emin olmak istiyoruz" diye konuştu. Ancak tüm gemiler uysa bile, herkes bunun yeterli olacağına ikna olmuş değil. 

Ölümcül vuruşlarla balinayı öldürmediği iddia edilen çarpışmalar karşılaştırılarak yapılan çalışmalara göre, balinalar için koruyucu hız sınırlamaları çoğu yerde 18,5 km/saat. Çalışma sonuçlarına göre bir balinanın çarpma sonucu ölme olasılığı 18,5 km/saat hızda yüzde 50 civarında. Bunun iki katında ise ölümünü neredeyse kesin olduğu gözlemlendi.

Yeni kurallara uyum 3 seneyi alabilir

Deniz anlaşmasıyla beraber yük gemilerinin 3 yıl içerisinde yüzde 80’inin yeni belirlenecek hız kurallarına uyacağı ön görülüyor. 2019 hız sınırlarının belirlenmesi ve ticari balina avcılığının yasaklanması bile 10 yıllar boyunca süren çalışmalar sonucunda gerçekleşti. Kaptanların anlık olarak balinaya çarptıkları zaman rapor etmeleri gerektiği, yük gemileri 3 bin millik uzun yolculuklarında balina kamburu gördüğü an hız düşmesi gerektiği belirtildi.