NYT değişen dengeleri yazdı: Trump bambaşka bir Orta Doğu ile karşılaşacak

Amanda Taub / New York Times

Seçilmiş Başkan Donald Trump'ı gözlemleyenler, onun kararlarını tahmin etmeye çalışmanın yanlışlığını uzun zamandır biliyor. Ancak konu dış ilişkilere, özellikle de Orta Doğu'ya geldiğinde, Trump'ın ikinci döneminin ilkinden farklı olacağına şüphe yok. Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e düzenlediği saldırıdan bu yana bölge büyük ölçüde değişti, güç dengeleri ve başlıca oyuncuların öncelikleri altüst oldu. Neyin gelmekte olduğunu söylemek mümkün değil. Ancak meslektaşlarım değişen her şey hakkında kapsamlı raporlar hazırladılar ve şimdi onların bulgularından bazılarını bir araya getirmek için iyi bir zaman gibi görünüyor.

7 Ekim saldırısı

Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e düzenlediği saldırı, tarihi “öncesi” ve “sonrası” olarak ikiye ayıran anlardan biriydi. Saldırıda Hamas İsrail'deki sivilleri katletti ve diğerlerini rehine olarak Gazze Şeridi'ne geri götürdü. Saldırı İsrail-Filistin çatışmasına dair uzun süredir devam eden varsayımları yıkarak şiddetli bir belirsizlik dönemini başlattı. Trump'ın ilk döneminde ve Başkan Joe Biden'ın döneminin büyük bölümünde Filistinlilerin devlet kurma talepleri çok az ilgi gördü. İsrail Batı Şeria'yı kontrol ediyor ve Gazze'yi o kadar sıkı kontrol altında tutuyordu ki statüko sonsuza kadar devam edebilirmiş gibi görünüyordu. Ancak Hamas'ın saldırısı ve ardından gelen savaşlar ve yeniden yapılanmalar her şeyi değiştirdi. ABD, İsrail'in Gazze'de Hamas'a ve Lübnan'da Hizbullah'a karşı yürüttüğü savaşa askeri destek sağlayarak bölgeye bir kez daha derinlemesine müdahil oldu. On binlerce insanı öldüren ve 1 milyondan fazla insanı yerinden eden İsrail'in tutumuna yönelik yaygın öfke, Filistin devleti konusuna yeniden dikkat çekilmesine neden oldu. 

İsrail ve İran'ın bozulan dengesi

Hamas'ın 7 Ekim saldırısından önce İsrail ve İran zaman zaman şiddet içeren ama büyük ölçüde istikrarlı bir denge halindeydi. Gölge bir savaşın içindeydiler ama ikisi de topyekûn bir çatışma istemiyordu ve karşılıklı caydırıcılık dengesini koruyorlardı. Bu denge 7 Ekim'de sarsıldı. Bu yıl İsrail'in Suriye'deki bir İran diplomatik tesisine hava saldırısı düzenlemesi, İran'ın başkenti Tahran'da bir Hamas liderine suikast düzenlediğinden şüphelenilmesi ve Hizbullah'ın lider kadrosunun çökertilmesi bu dengeyi daha da bozdu. İran, İsrail'e ilk kez iki ayrı büyük ölçekli füze saldırısı düzenledi ve İsrail de buna İran'ın hava savunma ve füze üretim tesislerine yönelik dikkatle ayarlanmış saldırılarla karşılık verdi. Daha önce de yazdığım gibi, İsrail ve İran birbirlerine karşı yeni bir caydırıcılık dengesine ulaşamazlarsa, aralarındaki çatışma şiddetlenebilir ve potansiyel olarak başka ülkeleri de içine çekebilir. 

Suudi Arabistan ve İran: Soğuk Savaş'tan Detant'a 

Suudi Arabistan ve İran 2010'lu yılların büyük bir bölümünde Orta Doğu'da soğuk bir savaş yürütmek için vekalet savaşlarını kullandılar. Aralarındaki rekabet, bölgedeki pek çok iç savaşın yanı sıra Sünni ve Şii Müslümanlar arasındaki mezhepsel gerilimler için de bir tür şifre çözücü halka işlevi gördü: İran bölge genelinde Şii militan grupları desteklerken, Suudi Arabistan kendi Sünni vekilleri aracılığıyla nüfuz elde etmeye çalıştı. Bu durum değişmeye başladı. Mart 2023'te Çin, İran ve Suudi Arabistan arasındaki ilişkileri yeniden tesis eden bir anlaşmaya aracılık etti. Meslektaşlarım Farnaz Fassihi ve Vivian Yee'nin bildirdiği üzere, ülkeler elçiliklerini yeniden açmayı, eski bir güvenlik anlaşmasını canlandırmayı, vekiller aracılığıyla bile olsa birbirlerine saldırmamayı, haber medyasındaki söylemi yumuşatmayı ve birbirlerinin iç işlerine karışmamayı kabul etti. Bu vaatlerin çoğu şu anda gerçek olmaktan ziyade temenni niteliğinde. Uluslararası Kriz Grubu'nun kıdemli Basra Körfezi analisti Anna Jacobs, “Ben buna temkinli bir yumuşama, temkinli bir açılım, gerilimi azaltmak için birlikte çalışmaya yönelik temkinli bir isteklilik diyebilirim” dedi. 

İlişkilerdeki yumuşama bu hafta belirgin bir şekilde ortaya çıktı. Pazar günü Suudi ve İranlı askeri şefler Tahran'da bir araya geldi. Aynı gün Suudi Basın Ajansı'nın bildirdiğine göre İran Cumhurbaşkanı, Suudi Arabistan'ın veliaht prensi ve fiili yöneticisi Muhammed bin Selman ile doğrudan telefonda görüştü. Jacobs bu diyaloğun özellikle Trump'ın yeniden seçilmesiyle birlikte bölgenin Trump'ın ilk döneminden çok farklı olduğuna dair gerçekten güçlü bir mesaj gönderdiğini söyleyerek “Suudi Arabistan ile İran arasındaki ilişki artık çok farklı” dedi.

İsrail-Suudi Paktı için bir gerileme

7 Ekim saldırısından önce Suudi Arabistan ve İsrail, Orta Doğu'yu yeniden şekillendirme potansiyeline sahip ilişkilerini normalleştirecek bir anlaşmanın eşiğinde görünüyordu. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu böyle bir anlaşmanın bir tür Orta Doğu NATO'sunun kurulmasına yol açacağını, İsrail ile Körfez ülkeleri arasında daha yakın güvenlik bağları yaratırken İran ve müttefiklerini daha da izole edeceğini umuyordu.

Şimdi ise durum çok farklı görünüyor. İsrail'in Gazze ve Lübnan'daki savaşları, Suudi Arabistan ve diğer ülkelerin, muhtemelen Filistin devletine bağlılık da dahil olmak üzere önemli tavizler koparmadıkça İsrail'le bir anlaşma yapmasını savunulamaz hale getirdi. Ancak İsrail'in iki devletli çözüme muhalefeti şu anda on yıllardır olmadığı kadar güçlü. İran ve Suudi Arabistan arasındaki yumuşama ile birlikte bu durum, İran'dan ziyade İsrail'in daha izole hale geldiği yeni bir bölgesel düzen olasılığını gündeme getiriyor.

Trump'ın öngörülemez ikinci dönemi 

Trump'ın ilk döneminde birçok kişi onun dış ilişkilerde “deli adam stratejisi” izlediğini savundu. Bu, rakiplerinizin, potansiyel olarak feci sonuçlara rağmen bir tehdidi uygulayacak kadar dengesiz olduğunuzu düşünmeleri halinde, geri adım atma olasılıklarının daha yüksek olduğu fikridir. Düşmanlara karşı deli adam stratejisi izlemenin stratejik bir mantığı olsa da, dost ülkelere karşı dengesiz davranmak onların uzaklaşmasına ve başka ittifaklar aramasına neden olabilir. İkinci Trump yönetimi daha karışık sinyaller getirebilir. Trump'ın Orta Doğu'daki en üst düzey diplomatik elçi adayları çok az dış politika geçmişine sahipler ancak İsrail'e hararetli destek sinyalleri verdiler. Trump uzun zamandır İran'a karşı sert bir tutum sergilemesine rağmen, bu hafta seçilmiş başkanın yakın danışmanlarından Elon Musk, İran ve ABD arasındaki gerilimi azaltmanın yollarını görüşmek üzere iki İranlı yetkiliyle bir araya geldi.

© 2024 The New York Times Company