Saygın bilim dergisi Nature, son sayısında çok ilginç bir girişimin haberine yer verdi. Farklı ülkelerden 50’den fazla bilim insanı, genetik olarak koronavirüse hiçbir zaman yakalanmayacak ‘seçilmiş’ insan/insanları (eğer varsa) bulmak için dünya genelinde bir arayışa girişti.
“Süper insan”
Düşünün, doğuştan Covid-19’a karşı korumalısınız, salgından korkmanıza hiç gerek yok. Bu adeta bir süpergüç gibi. İşte bu süper insan ya da insanlar bulunabilirse belki virüse karşı en önemli silahlarımızdan biri o kişinin genetik yapısı olabilir. Böyle bir durumda yapılması gereken tek şey bu kişinin süper gücünün kaynağını ortaya çıkarmak. Bu sayede “süper insanı” koruyan genler bulunarak buna uygun ilaçlar geliştirilebilir.
“Samanlıkta iğne aramak gibi”
Uzmanlara göre bu girişimin başarısı garanti değil. Arayış içindeki uluslararası takımın bir üyesi olan Belçika’daki Catholic University of Leuven’den Isabelle Meyts, “Eğer böyle insanlar varsa olsa olsa bir avuç kişidir. Yani samanlık içinde iğne aramak gibi” diyor. Girişime öncülük eden isimlerden Atina Akademisi Biomedikal Araştırma Vakfı üyesi Evangelos Andreakos ise, “Bir kişiyi bile bulsak bu devrim gibi bir buluş olacak” diye konuşuyor. Araştırma ekibi ilk olarak hiçbir koruma olmadan hasta kişilerle yakın temas halinde olmalarına rağmen virüsü hiç kapmamış insanları tespit etmekle işe koyuldu. Özellikle hasta bir kişiyle aynı yatağı paylaşıp hasta olmayan eşler birincil hedef olarak belirlendi. Bu amaçla Brezilya’dan Yunanistan’a, Singapur’dan Türkiye’ye kadar dünyada birçok ülkede 1100 potansiyel “Neo” adayı belirlendi. Herbiri Covid geçirmiş kişilerle çok yakın olmalarına rağmen hiçbir hastalık belirtisi göstermeyen bu insanların veri ve kan örnekleri incelenmeye başlandı. Eğer siz de bu özellikleri taşıdığınızı düşünüyorsanız Covid Human Genetic Efford adı altında kurulan internet sitesine (www.covidhge.com/patients) girerek başvuru yapabilirsiniz.
Türkiye ayağı Bilkent’te
Çalışmanın Türkiye ayağını Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanı Prof. Tayfun Özçelik yürütüyor. Bilkent’te Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Başkanı da olan Özçelik, dünya genelinde genetik araştırmalar yapan 250 uzmanın üyesi olduğu “Covid İnsan Genetiği Konsorsiyumu”nun üyesi. Prof. Özçelik geçen yıl benzer bir çalışmanın içinde yer almış ve sonuçları Science dergisinde yayınlanan araştırmayla kimlerin ağır hasta olacağını, kimlerin ise asemptomatik şekilde hastalığı geçireceğini genlere bakarak öngörebilmenin mümkün hale gelebileceğini ortaya çıkarmıştı.
‘Biz genetik olarak Covid’e yatkın kişileri araştırıyoruz’
Oksijen: Birçok ülkede uzmanların Covid’e genetik olarak dirençli kişileri tespit için belli kriterleri karşılayanları aradığını okuduk. Bu araştırmanın Türkiye ayağında potansiyel kişiler belirlendi mi? Prof. Dr. Tayfun Özçelik: Bizim Bilkent’te yürüttüğümüz araştırma biraz farklı ilerliyor. Biz Covid’e karşı genetik yatkınlığı olan kişileri araştırıyoruz. Bu kişilerde, (tıpkı genetik olarak dirençli olanlarda olduğu gibi) doğuştan gelen genetik mutasyonların bulunabileceği hipotezi üzerinden genom dizilemesi yapıyoruz. Oksijen: Kriterler neler? Özçelik: 50 yaş altında, komorbiditesi (ek bir hastalığı) olmayan ve hastalığı yoğun bakıma yatacak kadar ağır geçiren kişileri araştırmaya dahil ediyoruz. Buna ek olarak tam doz aşı olduğu halde hastalığı ağır geçiren kişileri araştırıyoruz. 2021 sonuna kadar 50 hastaya ulaşmayı hedefliyoruz. Oksijen: Geçen yıl sizin de içinde bulunduğunuz bir çalışmada kimlerin ağır hasta olacağının genlere bakarak tespitinin mümkün olduğu ortaya çıkarılmıştı. Bu konuda bir ilerleme sağlandı mı? Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın risk gruplarını belirlerken kullandığı kriterlere dahil edilmeli mi? Özçelik: Evet, araştırmamızın sonuçları Science dergisinde yayınlandı. Covid-19 hastalığına genetik yatkınlık sağlayan mutasyonlar tespit edildi. Interferon-alfa sinyal ileti yolunun normal çalışmadığını tespit etmiş olduk. Ancak genom dizilemesi rutin olarak yapılmıyor. Hem testin kendisi hem de yorumlanması uzun zaman alıyor. Bu nedenle rutin olarak uygulamaya henüz girmedi.
