Sel felaketleri en çok kadın ve çocukları etkiliyor
Dr. Özlem Aslan
Dünyanın her yerinde kırılganlaştırılmış grupların, iklim temelli afetlerden daha fazla etkilendiğini biliyoruz. Bu durum, 19 Kasım’da Türkiye’nin birçok ilinde etkili olan fırtına ve kuvvetli yağışların sebep olduğu ölümlerde de gözlendi: Hayatını kaybeden dokuz kişiden dördü, bir ve dokuz yaşları arasındaki üç çocuk ve babaanneleriydi. Diyarbakır’da ise sel sularına kapılan, zihinsel engeli de olan bir vatandaş, yaşamını yitirdi. Afetlerin kadınları daha çok etkilediğine dair haberler zaman zaman basında yer alsa da, konuyu Türkiye özelinde kapsamlı olarak ele alan çalışmalar oldukça sınırlı. Yine de dünyanın farklı ülkelerinde yapılan araştırmalar, Türkiye için yol gösterici nitelikte.
İklim değişikliği nedeniyle sel felaketleri artışta
İklim temelli aşırı hava olayları ile bağlantılı olarak ortaya çıkan afetler arasında, küresel olarak en yaygın olanı seller. İklim değişikliğiyle birlikte yağışların yoğunlaşması ve deniz seviyelerinin yükselmesi, sel riskini de günden güne artırıyor. Seller, 1998-2017 yılları arasında kaydedilen iklim felaketlerinin yüzde 43’ünü oluşturuyor. Aynı süre zarfında, sellerin iki milyardan fazla insanı etkilediği biliniyor. Dünya genelinde her yıl milyonlarca insan sel nedeniyle evlerinden olurken, sel olaylarının neden olduğu yıllık varlık kayıpları yüz milyarlarca doları buluyor.
Türkiye’de görülen iklim temelli hava olaylarına örnek olarak kuraklık, sıcak dalgaları, orman yangınları, seller ve fırtınalar verilebilir. Küresel duruma benzer olarak Türkiye’de de seller - depremlerin ardından - yaşanan en yıkıcı afetler arasında. Üstelik iklim değişikliğiyle beraber yağışlardaki düzensizliğin artması, sel olaylarının da giderek artacağına işaret ediyor. Bugüne kadar oluşan zararı görmek, geleceğe dair bir fikir verebilir: Uluslararası afet veri tabanı EM-DAT'ın verilerine göre, 1948’den 2020’ye sellerin Türkiye’ye maliyeti 2.5 milyar dolara yaklaştı; ayrıca 1,401 kişi, seller nedeniyle yaşamını kaybetti.
Kadınların ve kız çocuklarının bilgiye, teknolojiye, finansal kaynaklara erişimini kısıtlayan, ekonomik gelirlerini kontrol etmelerini engelleyen toplumsal yapılar, onları iklim temelli afetler karşısında da daha kırılgan kılıyor. Örneğin, Oxfam’in 2005 yılında yayınlanan bir bilgi notu, Sri Lanka’da erkeklerin kadınlara göre tsunamiden daha kolay kurtulduklarını çünkü cinsiyet rolleri nedeniyle yüzme ve tırmanma becerilerinin daha çok geliştiğini ileri sürüyor. Kontrolsüz kentleşme ve arazi kullanımında denetimsizlik, Türkiye kentlerini seller karşısında kırılgan kılan önemli nedenler arasında. Bina yüksekliklerinin ve yoğunluğunun plansız artışı, yeşil alanların betonlaşması, nehir kenarlarında kontrolsüz yapılaşma ve nehir kanallarının plansızca daraltılması plansız kentleşme pratiklerine örnek olarak gösterilebilir.
