Suudi Arabistan geçen bahar boyunca gösterişli harcamalar yaptı: Çölün ortasında 40 kilometre uzunluğunda 48 milyar dolarlık bir konut projesi, havacılık devlerine rakip olacak küresel bir havayolu, PGA Tour ile birleşme, çip ve elektroniğe 100 milyar dolarlık bir yatırım. Tüm bunların hepsi oldukça pahalıya mal oluyor.
Son çare olarak borçlanmaya başvurdu
Ülkenin yeni girişimlerinden sorumlu varlık fonu geçen ay eylül ayı itibariyle nakit seviyesinin dörtte üç oranında azalarak 15 milyar dolara gerilediğini ve en düşük seviyeye indiğini açıkladı. Krallık, harcama musluklarını açık tutmak için son yıllarda kaçındığı bir araca başvurdu: Borçlanma. Ülke şimdi petrol devi Saudi Aramco'da devasa bir hisse satışı daha planlıyor.
Vizyon 2030 planı
Bu devasa harcama ve borçlanma, Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ın ülkeye yönelik geniş hedeflerinin altını çiziyor. Ayrıca yüksek faiz oranları ve ılımlı petrol fiyatlarının olduğu bir dünyada mali sıkıntılarla nasıl karşılaşabileceklerini gösteriyor. Krallık, Suudi Arabistan'ı ekonomik çeşitliliğe sahip bir güç merkezine dönüştürmeyi amaçlayan Vizyon 2030 adlı ekonomik kalkınma planını yarılamış durumda. Prens Muhammed’in Orta Doğu'yu ‘yeni Avrupa’ haline getirme vizyonu var.
Suudi Arabistan geçen yıl yeni havayolu için Boeing’e 35 milyar dolarlık jet siparişi verdi. Varlık fonu, LIV Golf ve PGA'yı birleştirme önerisi ve Suudi ligi futbolculara yapılan ağır teklifler nedeniyle, profesyonel golf ve futbol ekonomisini sarstı. Ayrıca 38 milyar dolar harcayarak e-spor ve video oyunu sektörü geliştirme ve yerli elektrikli araba endüstrisi yaratma planı gibi taahhütler de var. Kadınların iş gücüne entegrasyonu ve daha aktivist bir dış politika gibi sosyal liberalleşme hamleleriyle eşleştirilen Vizyon 2030, Prens Muhammed'in 36 milyonluk ülke üzerindeki fiili yönetiminin imzası oldu.
Mega projeler
En pahalı unsurlar arasında dev bir küp yapı olan New Murabba ve Kızıldeniz'deki bir yat tesisi de yer alıyor. En dikkat çekici olanı ise, 500 milyar dolar fiyat etiketiyle Empire State Binası'ndan daha uzun, 160 kilopmetre uzunluğunda, aynayla kaplı çift binadan oluşan 9 milyon nüfuslu Neom adlı bilimkurgu benzeri bir şehir de var.
Harcamalar henüz yeni hız kazanıyor. Riyad’ın 62 milyar dolarlık giga projesi Diriyah için inşaaat vinçleri gelirken ekskavatör orduları Neom'un uzun kulelerinin ilk bölümleri için temel kazıyor. Neom geçtiğimiz ay, çölde kurulması planlanan kayak pistinin dibinde bir baraj inşa etmek için 5 milyar dolar taahhüt etti.
Daha çok paraya ihtiyacı var
Fonu inceleyen akademisyenler, Suudi devletinden yüz milyarlarca dolara daha ihtiyaç duyabileceğini söylüyor. 2030 planı, Kamu Yatırım Fonu (KYF) olarak bilinen varlık fonunun eylül ayı itibariyle 718 milyar dolardan 2 trilyon dolarlık varlığı yönetmesini öngörüyor. Kamu Yatırım Fonu, hükümetten daha fazla yatırım almayı beklediğini söyledi.
“Daha fazla risk almalı”
Araştırmacı Tim Callen “Burada yapılmaya çalışılan şeylerin miktarı akıllara durgunluk veriyor” dedi. Callen, hükümetin 2030 yılına kadar KYF’ye 270 milyar dolar daha katkıda bulunması gerekebileceğini tahmin ediyor. Callen'a göre bu, ya borçlanma ya da Suudi riyalinin dolara sabitlenmesini sağlayan rezervlerin azaltılması yoluyla mali açıdan daha fazla risk almayı gerektirecek.
Harcama arttı, petrol geliri azaldı
Harcamalar artarken petrol gelirleri de aynı oranda azaldı. IMF, hükümetin bütçesini dengelemek için petrol fiyatlarının 2023'te varil başına 86 doların, bu yıl ise 80 doların üzerinde olması gerektiğini tahmin ediyordu. Fiyatlar geçtiğimiz yıl boyunca 81 dolar civarında seyretti. Büyük harcamalara rağmen Suudi Arabistan 2023 yılında nadir görülen bir ekonomik daralma yaşadı. Bu yıl Suudi Arabistan'ın 21 milyar dolar ya da ülkenin gayrisafi yurtiçi hasılasının yaklaşık %2'si kadar bütçe açığı vermesi bekleniyor.
Suudi Arabistan açığı kapatmaya çalışıyor
Aradaki açığı kapatmak için Suudi Arabistan yıla iki büyük borç satışıyla başladı. Ocak ayı başında hükümet 12 milyar dolarlık bir tahvil arzıyla yatırımcıları hazırlıksız yakaladı. Birkaç gün önce de 2024 yılının tamamında uluslararası borç piyasalarından yaklaşık 9 milyar dolar borçlanacağı tahmininde bulunmuştu. Birkaç hafta sonra KYF 5 milyar dolarlık daha tahvil sattı.
Satışlar hakkında bilgi sahibi olan kişilere göre nakit toplamak için bir diğer yol, Aramco'nun %1'ini borsa yatırımcılarına satmak. Bu plan Suudi Arabistan’a 20 milyar dolar getirebilir. Devlet fonu Aramco'nun %8'ine sahip. Aramco'nun hisse satışı bazı dengeleri de beraberinde getiriyor. Devletin devam eden en büyük gelir kaynaklarından birini azaltıyor: Aramco temettüleri.
Hesaplaşma olacak
Suudi Arabistanlı yetkililer, dış yatırımcıların yükü paylaşmaya yardımcı olmalarını istediklerini söylüyor. Ancak bazı yatırımcılar 2018'de gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın öldürülmesinin yarattığı itibar lekesi nedeniyle temkinli davranmaya devam ediyor. Araştırmacı Karen Young, maliyetler arttıkça ve etkinlikleri daha net hale geldikçe dev projelerin çoğunun geri çekilebileceğini veya durdurulabileceğini, ancak devletin muhtemelen önümüzdeki birkaç yıl boyunca KYF'ye para pompalamaya devam edeceğini söyledi. Young “Bence 2030'a kadar bir sıçrama göreceksiniz ve sonra bir hesaplaşma olacak” dedi.
