Umut Alphan
İnsanlık kripto parayla aslında parayı bir kez daha icat etti. Üstelik bu para, yatırımcılar açısından ilkel atasına göre çok daha kabiliyetli. Uzaklara gitmeye gerek yok, Bitcoin'in akıl almaz rallisinin son virajını düşünün, sadece birkaç hafta önceki. Elon Musk'ın -ki kendisi başarılı bir iş insanı olmasının yanında artık kripto para dünyasında sözü oldukça dinlenen bir influencer- 1.5 milyar dolarlık Bitcoin yatırımı yapmasıyla, Bitcoin'in kaderi değişti. Kısa sürede yüzde 20 değer kazanan kripto para, psikolojik sınırları altüst edip tüm zamanların zirvesine ulaştı. Defalarca kanıtlandığı üzere dijital varlıklar, oldukça spekülatif yatırım araçları. Hatta manzaraya tepeden bakınca, kripto dünyasının kendisi başlı başına bir spekülasyon gibi duruyor. Sabit sürücülerde saklanan sıfır ve bir yığınları üzerinden yaratılmış milyarlarca dolarlık bir değer. Benzetmek gibi olmasın ama sanat da değerini kendisi yaratan ve belirleyen bir sektör. Peki eserlere değer katmakta mahir sanat simsarları, pandeminin pazarlarını daraltması nedeniyle sıcak denizlere açılmak istemiş olamazlar mı? Elon Musk'ın bir cümlesi etki getirir de, İngiltere'nin 255 yıllık saygıdeğer müzayede evi Christie’s'in adı ortalığı yıkmaz mı? Elbette yıkar. Christie's New York'un 100 dolar açılış fiyatıyla satışa sunduğu “Beeple” lakaplı Mike Winkelmann'ın "Everydays: The First 5000 Days" adlı eseri 69 milyon 346 bin dolara satılır. Bu satışla sadece bir JPG dosyası el değiştirir, bir de kısaca eserin dijital sertifikası diyebileceğimiz NFT dosyası alıcıya iletilir. Bu işlemler, bugüne kadar bir basılı eserini 100 dolara bile satamamış Winkelmann'ı yaşayan en pahalı üç sanatçı arasına sokar. Haksızlık etmek istemem, Winkelmann'ın eserinin değerini tek belirleyen Christie's'in adı değil. Bu dijital eseri kıymetli kılan nedenler var, onları ayrıca anlatırım. Ama bu dev satıştan daha da ilginci, Winkelmann'ın geçen ekimde 66 bin dolara sattığı eseri satın alan koleksiyonerin, bu videoyu dört ay sonra 6.6 milyon dolara satması. Dünyada ve uzayda eşi benzeri olmayan bir kazanç, parayı 100 küsur günde 100'e katlamak! Gördüğünüz gibi NFT denilen dijital sertifika bir anda muazzam bir yatırım aracına dönüştü. Kritpo paralar takas amaçlı kullanıldıklarında, klasik paraya kıyasla birçok avantaj sağlar. Fakat yatırım açısından bakıldığında risk büyüktür. Kısa sürede bulutların üzerine tırmanabilir, aynı hızla yere çakılabilirsiniz. Bu yüzden büyük miktarlarla bu piyasaya girmek, büyük cesaret ister. Peki akıl almaz fiyatlara satılan sanat eserleri için de durum böyle mi olacak? Net bir şekilde hayır. Çünkü bu noktada iki teknoloji arasındaki fark devreye giriyor. En basit haliyle, kripto paralar birbiriyle takas edilebilen değerler. NFT'lerin ise her biri dünyada tek, takas edilemez, değiştirilemezdir. Yani eserin değerini yine eserin kendisi ve tabii ki sahibi belirler. Fakat unutmayın, bu piyasada rüzgarlar hep sert eser. Bugün milyonlarca değer biçilen bir dijital esere bir daha bu fiyatın yüzde biri bile teklif edilmeyebilir. Üstelik böyle bir ihtimal oldukça kuvvetli, şu anda kripto dünyasını arzu nesnesi haline getiren de bu değişkenliği zaten. Ortamın böyle şekillenmesinde, kripto varlıkların küresel sistemde henüz genel kabul görmemiş olmasının payı büyük. Fakat bu mazeret, son günlerde tanıklık ettiklerimizi açıklamaktan uzak. Düşünsenize, sanal influencer denilen "Lil Miquela" isimli bir karakter var. Yapay zeka tabanlı bu sanal karakter dijital eserler üretiyor. Instagram’da üç milyon takipçisi bulunuyor, şu ana kadar kazandığı para 82 bin dolar. Fiziksel olarak var olmayan biri, fiziksel olarak var olmayan eserler, son derece gerçek binlerce dolar. Sizce de bu işte bir tuhaflık yok mu? Şimdi gelin, son birkaç haftada bu tuhaf dünyada neler yaşandı onlara bakalım. Aynı zamanda kafanızda oluşabilecek tüm sorulara yanıt verelim. İşte karşınızda NFT dünyası.Yeni başlayanlar için NFT nedir?
"Non-fungible token" kelimelerinin kısaltması olan NFT'yi, Türkçe'ye "değiştirilemez değer, para ya da çip" olarak çevirebiliriz. En basit tanımıyla, NFT aslında bir aitlik/sahiplik belgesi. Tıpkı evinizin tapusu gibi. Özünde, şifrelenmiş harfler ve rakamlardan oluşan 40 karakterlik bir dizi. Başta Ethereum olmak üzere Flow, Wax ve Tron gibi blok zincirlerde (blokchain) saklanıyor, bu yüzden güvenli. Çalınamaz, kopyalanamaz, değiştirilemez. Özelliği ise dijital eserleri koruma altına alması ve eserle sahibi arasında kimsenin müdahale edemeyeceği bir bağ kurması. NFT sayesinde, sayısız kopyası olan bir eserin orijinalliğini ve haklarının kime ait olduğunu tespit edebiliriz. Aldığınız eserde NFT’nin yanı sıra sanatçının silinemez dijital imzası da yer alır. Size ait NFT, bilgisayarınızda saklanmaz. Blok zincirin doğası gereği, parçalar halinde dünyanın çeşitli köşelerinde birden çok bilgisayarda muhafaza edilir.Bize ne faydası var?
Açıkçası bu sorunun net bir yanıtı yok. Aldığınız bir resimse, bilgisayarınızı açıp bakabilir, isterseniz yazdırıp bir yerlere asabilirsiniz. Ya da bu bir şarkıysa dinleyebilirsiniz. Tıpkı bunu yapan yüz binlerce insan gibi. Jack Dorsey’nin tweet’ine 2.5 milyon dolar verdiyseniz, inanın onunla ne yapabileceğinizi bilmiyorum. Bir gün iyi bir paraya satamazsanız, NFT’nin size sağlayacağı tek avantaj “Bunun sahibi benim” diyebilmenizden öteye gitmez. Mesela Rodriguez Fraile… Kendisi, Beeple’ın işlerini NFT ile satın alan ilk kişi. 10 saniyelik videoyu 67 bin dolara alıp dört ay sonra 100 katına satan yatırım gurusu da o. Fraile istese, o videoyu internette yüzlerce kaynaktan binlerce kez bedavaya izleyebilirdi. Ama öyle yapmadı ve 67 bin dolar ödeyip sahibi olmayı tercih etti. Bu tercihini de “Dijital verinin kime ait olduğunu kanıtlayabiliyorsanız, bu onu çok değerli hale getiriyor” sözleriyle açıkladı. Öyle ya da böyle Fraile haklı çıktı, birkaç ayda 6.6 milyon dolar kazanana başka ne denebilir ki…Eserler neden bu kadar değerli?
Bu sorunun da yanıtı yok ama birkaç ihtimal söz konusu. İlk başta da dediğim gibi, sanat simsarlarının büyük bir spekülasyonuyla karşı karşıya olabiliriz. Belki de Silikon Vadisi’nin zengin çocuklarının, kendilerine yeni bir oyun parkı kurmasına tanıklık ediyoruzdur. Ya da bir grup yazılımcı tarihin en büyük dolandırıcılığını icra ediyor olabilir. Belki de bunların hiçbiri değildir, hayatını zaten ekran karşısında geçiren yeni jenerasyonun, dijital ortamda bir sanat habitatı kurma girişimini izliyoruzdur. Veya gerçekten mantıklı bir yatırım aracıdır. Bunların hepsi olabilir, zaman gösterecek. Şu anda dijital içerikleri toplayanlar da bunları uzun vadeli yatırımlar olarak değerlendiriyor. Zaten NFT’nin de insanlara pek bir şey vaat ettiği yok, gelecekten başka…Herkes kullanabilir mi?
NFT belirli kesimlere hitap eden bir araç değil. Dilerseniz metin, resim ya da şarkı gibi herhangi bir eserinizi NFT’ye dönüştürüp satabilirsiniz. Kayıt olduktan sonra bunu yapabileceğiniz birçok internet sitesi var. NFT satın almak ya da ticaretini yapmak için “OpenSea.io" gibi sanal pazar yerlerine bakabilirsiniz. Dijital sanat alıcısıysanız MakersPlace, Nifty Gateway, SuperRare ve KnownOrigin'e başvurabilirsiniz. Çok yakında daha yüzlercesi açılacak gibi görünüyor.Çevreye zararı var mı?
Hem de çok! Tek bir Ethereum işleminin, ABD’de birden fazla evin bir tam gün boyunca harcadığı kadar elektrik tükettiği hesaplanıyor. Kripto para madenciliği için kullanılan yüksek kapasiteli donanımlar, hem çevreye ısı yayıyor, hem de tükettiği elektrikle karbon salımına olumsuz etkide bulunuyor. Dünyada Bitcoin üretimi için harcanan enerjinin, Türkiye’nin yıllık enerji tüketiminin yüzde 40’ından fazla olduğu bilgisi de aklınızın bir köşesinde dursun.Sonuna kadar güvenli mi?
Blok zincirin güvenliği konusunda bir endişe yok. Fakat kullandığınız aracılarla her zaman güvenlik problemleri yaşayabilirsiniz. Tabii ki ortadaki pastanın büyüklüğü, bilgisayar korsanlarının ağzını sulandırıyor. Dijital sanat platformu Nifty Gateway kullanıcılarının başına gelen tam da böyle bir örnek. Birkaç gün önce çok sayıda kullanıcı, binlerce dolar değerindeki sanat eserlerinin korsanlar tarafından çalındığını bildirdi. Nifty Gateway ise sorumluluğu kabul etmeyerek, “çift faktörlü doğrulama” kullanmayan üyelerini suçladı. Gördüğünüz üzere, konu çok tartışmalı. Ama şu kesin ki, bu çılgınlık henüz yeni başladı ve sona ermekten de uzak. Birçok büyük marka ve sosyal medya ünlüsü, kendi dijital varlıklarıyla ilgili sözleşmeler imzaladı bile. Herkesin dinleyebildiği şarkıya, herkesin bakabildiği resme bir dünya para vermek insanlara cazip geldiği sürece de NFT yoluna bu hızla devam edecek gibi görünüyor.NFT satışları 1 yılda yüzde 55 arttı
NFT’ler kripto dünyasında 2021’in yıldızı oldu. NFT platformlarının kullanıcı sayısı 400 bini bulurken, 6 milyona yakın eser satışı yapıldı. Toplam satışlar geçen yıla göre yüzde 55 artarak, 389 milyon dolara yükseldi. Bu yılın sonunda piyasa hacminin 1.3 milyar dolara ulaşması bekleniyor. NFT kavramı aslında hayatımıza ilk olarak 2012 yılında girdi. O zamanlar içinde farklı bilgiler tutulabilen “Colourful Coins” olarak anılıyordu. e-ticaret platformu Counterparty’de insan vücutlu Kurbağa Pepe’nin dijital kartlarının satılması, NFT çılgınlığının başlangıcı oldu. Ama asıl patlama pandemi döneminde yaşandı.
