Talia Boşnak
Avrupa Üniversiteler Birliği (EUA) 35 ülkeyi özerklik durumuna göre değerlendirdiği Avrupa'da Üniversite Özerkliği Raporu'nun dördüncüsünü yayımladı. Raporda 35 Avrupa ülkesindeki yüksek öğretim sistemi yönetimsel, finansal, personel istihdamı ve akademik özerklik adı altında 4 ana başlıkta değerlendirildi. Raporda yer alan 35 ülkeden biri olan Türkiye ise 4 kriterde de son sırada yer aldı.
Bu ilki değil
Türkiye bu yıl dördüncüsü yapılan araştırmaya ilk kez 2011 yılında katılmıştı. 2011’deki 28 ülkenin katıldığı araştırmada;
- Yönetimsel Özerklik'te 27.
- Finansal Özerklik'te 23.
- Personel İstihdamı Özerkliği'nde 21.
- Akademik Özerklik'te ise 25. olarak listede yer almıştı.
2023’te yayımlanan rapor, Türkiye’nin de dahil edildiği ikinci çalışma oldu. Bu çalışmada Türkiye’nin aradan geçen 12 yıl içinde her kategoride daha da geriye gittiği ortaya çıktı.
Yönetimsel Özerklik - 39 puan
Yönetimsel özerklikte rektörün seçim prosedürü, kriterleri, görevden alınması gibi konular değerlendiriliyor. Raporda Türkiye için Avrupa’daki 35 ülke içinde rektör seçiminin üniversitelerin kendi ellerinde olmadığı, rektörün üniversitelerin dışında belirlendiği tek ülke olduğu ifade ediliyor. Yine aynı çalışmada üniversite yönetimine kamu otoritelerinin müdahalesinin oldukça yaygın olduğu belirtilirken, bu durumun Avrupa’da bir istisna olarak öne çıktığı ifadesi kullanılıyor. Çalışmada her ülkeye 100 puan veriliyor ve yaşanan kısıtlamalar, yaptırımlar saptandığında puan kırılmaya başlıyor. Türkiye’nin puanı ise 39’a kadar düşüyor ve son sırada yer alıyor. En yakın rakibi İzlanda’nın puanı 45, Yunanistan’ın 51. Yüzde yüz özerklikle birinciliği paylaşan ülkeler İngiltere ve İskoçya. Ardından 2.’likte Finlandiya , 3.’lükte ise Wallonia-Brüksel Federasyonu geliyor.
Finansal Özerklik - 37 puan
Bu başlıkta ise üniversitelerin kamu fonlama süresi ve türü, borç alabilme kapasitesi, ulusal/AB öğrencilerinden öğrenim ücreti alma yetisi inceleniyor. Türkiye yine 100 üzerinden yapılan bu puanlamada ancak 37 puan alarak sondan 4’üncü oldu. 23 puan ile Kıbrıs sonuncu olurken Türkiye, Yunanistan, Norveç ve Almanya'nın Hesse Eyaleti’ni geride bıraktı. Letonya, İngiltere ve İskoçya ise en yüksek puana sahip ülkeler oldu.
Personel İstihdamı Özerkliği - 56 puan
Personel istihdamı özerkliği, üniversitelerin işe alım prosedürlerinde maaşlara, işten çıkarmalar ve terfilere karar verme imkanlarını değerlendiriyor. Türkiye bu kategoride 56 puan alarak 26. sırada kendine yer buldu. Burada bir not eklemek gerekiyor, raporda Estonya 100 puan alarak tam özerkliğe ulaştı ve 35 ülkeden 15’i 80’in üzerinde puan alarak en üst kümede yer aldı.
Akademik Özerklik - 46 puan
Akademik özerklik kategorisinde ise üniversitelerin öğrenci sayısına karar verebilme, öğrencileri, eğitim dilini seçebilme ve lisans programı içeriğini tasarlayabilme bağımsızlıkları değerlendiriliyor. Türkiye bu kategoride 46 puan alarak listede 26. oldu. Burada Türkiye’nin puanını üniversitelerin öğrencilerini ve sayılarını belirleyememesi etkili oldu.
