Isınma ve enerji için doğalgazda Rusya’ya bağımlı olan Avrupa, kış sert geçerse büyük can kayıpları olur endişesi yaşıyor. Elektrik ve doğalgaz fiyatlarının el yakmasının ardında Rus Gazprom’un tekelciliği olduğu tartışılıyor
David Sheppard
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Rusya’ya çağrıda bulunarak Avrupa’daki enerji krizinin dindirilmesi için gaz ihracatını artırmasını istedi. Tacirler ve yabancı yetkililer bir süredir Moskova’nın gaz arzını kısıtladığını iddia ediyordu. IEA bu iddialar üzerine harekete geçen ilk büyük uluslararası kuruluş oldu. Merkezi Paris’te bulunan IEA, Rusya’nın Avrupalı müşterileriyle yaptığı uzun vadeli sözleşmelerine bağlı kaldığını, ancak pandemi öncesi döneme göre kıtaya sağladığı gaz miktarını azalttığını belirtti. IEA, “Avrupa’nın yaklaşan kış mevsimine hazırlıklı olabilmesi için kıtadaki gaz varlığını artırmak ve stokların doluluğunu sağlamak adına, Rusya’nın bundan daha fazlasını yapabileceğine inanıyoruz” dedi.
Gazprom’a soruşturma talebi
Avrupa Parlamentosu’nun bazı üyeleri ise Rusya’nın devlet destekli Gazprom şirketi hakkında soruşturma başlatılmasını istiyor. Gazprom boru hatları üzerinden gaz ihracatında tekel konumunda. Avrupalılar, şirketin Avrupa’ya yönelik spot piyasadaki stok tamamlama satışlarını neden sınırladığını sorgularken, bu durumun fiyat artışını tetiklediğini, sonuçta artan fiyatların hanelerin faturalarını yükselttiğini ve Avrupa sanayisini tehdit ettiğini söylüyor. Şirket ayrıca Avrupa’da kontrolü altında bulunan yer altı depolama tesislerindeki stok seviyesini geçen yıllara göre daha düşük tutması sebebiyle enerji tacirlerini huzursuz ediyor. Geçtiğimiz hafta Gazprom CEO’su Alexey Miller şirketin arz yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve gerekirse üretimi artırmaya hazır olduğunu söyledi. Ancak tesislerinyetersizliğinden dolayı kışın fiyatların daha da artabileceği ekledi. Pazartesi günü Gazprom’un ekim ayında Ukrayna üzerinden yapılacak ihracat için ek kapasite kullanmayı reddetmesinin ve Polonya’dan geçen Yamal boru hattındaki kullanılabilir hacmin sadece üçte birini ayırmasının ardından, gaz fiyatları yine yükseldi. Rusya bir yandan da Almanya’ya giden Kuzey Akım 2 boru hattının faaliyete girmesi için onay alma derdinde. Kısa süre önce tamamlanan proje epey tartışmalı. Rusya 2014’ten bu yana Ukrayna’nın doğusundaki sınır bölgelerde vekalet savaşı yürütüyor ve Kuzey Akım 2’ye onay verilirse, Ukrayna’dan geçen gazın bir bölümü yeni hatta aktarılmış olacak.
Tek sorumlu Rusya değil
Gazprom ve Kremlin yetkilileri, hat Almanya ve AB tarafından devreye alınır alınmaz gaz satışlarını artırabileceklerini söylüyor. Bu beyanat, satışların onay sürecini hızlandırmak için kasten sınırlı tutulduğu yönündeki şüpheleri daha da artırıyor. 1970’lerdeki petrol krizinin ardından kurulan IEA ise fiyat artışından sadece Rusya’yı sorumlu tutmuyor. IEA’ya göre, sıvılaştırılmış doğalgaz için Asya’dan güçlü bir talep var. Bu yüzden Avrupa’ya gidecek gazın bir kısmı Asya’ya yöneldi ve bütün dünyada arz darlığı yaşanıyor. IEA ayrıca, fiyat artışından yenilebilir enerjinin yükselişini sorumlu tutmanın aldatıcı olduğunu ekledi. Bu yaz Avrupa’da rüzgar hızlarının düşmesi gaz talebini artırdı. IEA’ya göre “Küresel doğalgaz fiyatlarındaki son artışlar birçok faktöre bağlı; bu yüzden suçu temiz enerjiye geçiş sürecine atmak hem yanlış hem de yanıltıcı olur.” Fransa Ekonomi Bakanlığı’nın eski petrol-gaz danışmanı ve Paris Sciences Po Üniversitesi profesörü Thierry Bros, IEA’nın “bir süredir sektörde tartışılan ama Avrupa’daki birçok politikacının çekingen yaklaştığı bir soruna, mevcut enerji krizinde Rusya’nın oynadığı role dikkat çektiğini” söylüyor. “Bu hamle birçok açıdan IEA’nın kuruluş amacına, yani arzı güvence altına alma misyonuna geri dönüşü anlamına geliyor.” Bu yıl gaz fiyatları geçen seneye göre üç kattan fazla yükseldi. Şimdiye dek Avrupalı siyasetçiler artan gaz fiyatlarından dolayı Rusya’yı suçlamaya pek yanaşmamıştı.
Gazprom tekeli kırılır mı?
Konuya yakın bir kaynağın aktardığına göre, IEA’nın çağrısı tam da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in devlete ait petrol şirketi Rosneft’e, Kuzey Akım 2 boru hattı üzerinden Avrupa’ya gaz ihracatı için izin vermeyi düşündüğü bir dönemde geldi. Aynı kaynağa göre, Rusya Enerji Bakanı Aleksandr Novak kısa süre önce Putin’e verdiği raporda, Rosneft’in Gazprom’a ait aktarma tesislerini kullanarak Avrupa’ya yılda 10 milyar metreküp gaz ihraç etmesine izin verilmesini önerdi. Bu miktar, Gazprom’un bu yıl eski Sovyetler Birliği’nin dışında kalan ülkelere ihraç ettiği 139 milyar metreküpe kıyasla çok küçük. Ancak ihracat Rusya iç pazarına satış yapmaktan çok daha kârlı. Bu yüzden Gazprom’un tekeline son verilmesi çok önemli. Kremlin, Kuzey Akım 2 aracılığıyla Avrupa ile uzun vadeli tedarik sözleşmeleri yapma arzusunda ve yeni hattın gaz fiyatlarının düşmesine yardımcı olacağını söylüyor. Hem Rosneft hem de Gazprom Putin’in eski dostlarının kontrolünde. Gaz ihracatı piyasasına girebilmek için yıllardır lobi yapan Rosneft CEO’su İgor Seçin, Kuzey Akım 2 üzerinden ihracata izin verilmesiyle, Rusya’nın rekor seviyedeki gaz fiyatlarından daha fazla gelir elde edebileceğini savunuyor. Bu sayede, Gazprom’un Kuzey Akım 2’nin toplam kapasitesinin yarısını üçüncü şahıslara açmasını zorunlu kılan AB enerji mevzuatına da uyulmuş olacak. Putin’e sunulan rapora göre Gazprom bu hamleye karşı çıkıyor; gerekçesi ise yüksek gaz fiyatlarının önümüzdeki yıla sarkmama ihtimali. Putin’e verilen brifingin içeriği ilk kez Rus gazetesi Kommersant tarafından yayınlandı. Rosneft ve Gazprom yorum yapmaktan kaçındı. Rusya Enerji Bakanlığı da yorum yapmadı. ABD Dışişleri Bakanlığı enerji güvenliği başdanışmanı Amos Hochstein ise bu ay Financial Times’a yaptığı açıklamada gidişattan endişe duyduğunu belirtti. Hochstein’e göre Avrupa’da kış sert geçerse mevcut sorun insanların hayatına mal olabilir ve piyasaya eskisi kadar gaz sağlamayan Rusya da bundan mesul olur.
