Sınırları zorlayan bir küstah mı, insanlığı geleceğe taşıyan dahi mi?

Elon Musk kendisini eleştirenlere nezaketle yaklaşmak istediğini söylüyor. Ancak Tesla CEO’su otomotiv sektörü ve Wall Street’teki şüpheciler ordusuyla yıllar süren savaşın ardından sinirlerine hakim olmakta zorlanabiliyor.  Tesla Model S, elektrikli otomobillerin görünüş ve performans olarak en iyilerle rekabet edebileceğini kanıtlayalı neredeyse on yıl oluyor; hatta Model 3 ile birlikte dört senedir teknolojiyi daha geniş bir piyasaya yaymayı başardı. Bu süreçte Musk iflasla mücadele ederek neredeyse tek başına bir elektrikli araç piyasası kurdu. Dahası, Wall Street’teki açıkçılara savaş açtı ve düzenleyici kurullarla çatışmaya girişti. Ford, Volkswagen ve Mercedes-Benz gibi şirketlerin geleceklerini elektrikli araçlara bağlamasıyla, bu yıl Musk için bir nevi haklı çıkma senesi oldu. Son olarak Salı günü Toyota elektrikli araçlar geliştirmek için 35 milyar dolar yatırım yapacağını duyurdu.  Musk Financial Times’a verdiği röportajda, “Uzun süre boyunca otomotiv sektörünün geri kalanı Tesla’yı ve beni aşağı yukarı aptal ve üçkağıtçı olarak görüyordu” diyor. “Elektrikli otomobil işinin yürümeyeceğini, gereken ürün gamına ve performansa ulaşamayacağını söylüyorlardı. Hatta ulaşsa bile kimsenin bu araçları satın almayacağı iddia ediliyordu.”  Musk otomotiv üreticilerinin daha sürdürülebilir teknolojilere yönelmesinde iklim aktivistlerinin katkısı olduğuna inanıyor. Ancak neticede bu şirketlerin elektrikli araçlara yönelmesinde ağır basan tek bir sebep olduğunu belirtiyor: “Biz pazardan ciddi paylar almaya başlayana kadar harekete geçmediler.” Böyle düşünen başkaları da var. Eski General Motors yönetim kurulu başkan yardımcısı ve Chrysler başkanı Bob Lutz da bir zamanlar Tesla’nın hayatta kalabileceğinden şüpheliymiş; ama şimdilerde Musk’ın sektördeki etkisini “en hafif tabiriyle inanılmaz” olarak nitelendiriyor. Musk’ın hamlesinin Avrupa lüks otomobil piyasasına bile etkide bulunduğuna işaret eden Lutz, “Mercedes-Benz ve BMW bu yüzden ondan böylesine korkuyor” diyor.  Elon Musk yıl boyu ortalıktaydı. Üstelik yaptıkları kendisini son dönemin en tartışılan ama en etkili iş insanlarından biri hale getiren hamlelerden ibaret değildi.  Twitter’da 66.3 milyon takipçisi olan Musk, hiperaktif hesabını bir şaka olarak başlayan ve adını Shiba Inu cinsi bir köpeği gösteren “meme”den alan Dogecoin adlı kripto para biriminin promosyonu için kullandı. Ayrıca düzenleyici kurumları tahrik etmeye devam etti. Bu kurumlar arasında 2018 yılında Twitter paylaşımlarında tahvil sahteciliği suçlamasıyla kendisini 20 milyon dolar para cezasına çarptıran ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu da vardı.  Yaklaşık 800 bin Amerikalı Covid yüzünden hayatını kaybederken, bu yıl elli yaşına basan Musk pandemi sürecini Covid kısıtlamalarını – ve kendisini yeterince vergi ödememekle suçlayan siyasetçileri – eleştirerek geçirdi.  En büyük destekçileri bile Tesla’nın biraz abartıldığını kabul ediyor. Bu yıl borsadaki hızlı yükseliş sırasında şirketin değeri 1 trilyon pound eşiğini aşarak Musk’ı dünyanın en zengin insanı yaptı; üstelik bunu dünyadaki binek ve yük taşıtlarının sadece yüzde 2’sini satarak başardı.  Ancak tüm bu gürültünün, spekülasyon çılgınlığının ve kurallara burun kıvıran tavrın ardında hakiki bir başarı var. Financial Times’ın Elon Musk’ı Yılın İnsanı seçmesinin nedeni, dünya otomotiv endüstrisinde elektrikli araçlara doğru tarihi bir yönelim başlatmış olması. Tesla önümüzdeki yıl bir şekilde göçse bile – iki yıl öncesinin aksine bugün kimse böyle bir öngörüde bulunmuyor – Musk’ın dünyanın en önemli sektörlerinden birini hükümetler, yatırımcılar ve iklim için ciddi sonuçlar oluşturacak şekilde dönüştürdüğü gerçeği değişmeyecek.  Çoğu zaman yeni teknolojilerle tanımını bulan bir çağda, Musk kendi kuşağının en özgün yenilikçi girişimcisi olma iddiasını sürdürüyor.  Musk’ın alışılmadık risk alma ve sınırları zorlama huyu otomobille sınırlı değil. Kendisine ait uzay şirketi SpaceX geçen yıl Space Shuttle’dan bu yana ABD’deki ilk insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirdi. Starlink ağı dünyanın ilk ticari geniş bant uydu hizmetini uygulamaya koymak üzere; ayrıca Starship adındaki, uzay yolculuklarının ekonomik boyutunu değiştirmeye aday yeni dev roket ilk test fırlatmasına hazırlanıyor.  Musk özellikle de gelecek ve teknolojinin geleceği şekillendirme tarzı hakkında bazen önce nutku tutulup dengesiz fikirlere takıldıktan sonra keskin beyanlarda bulunabiliyor. Beyanları, dinleyicilere kendisine meydan okuma cesareti veren pervasız ifadeler olarak sunuluyor. Hayranlarına göre bu tarzı ona diğer iş insanlarını kısıtlayan sınırlardan münezzeh bir ileri görüşlülük katıyor. Ama muhaliflerine göre Musk, teknolojinin dünyaya olan etkilerini zerre umursamayan dar görüşlü teknokratik küstahlığın ete kemiğe bürünmüş hali.  Peki Tesla için 15 yıldan uzun bir süre önce belirlediği, ulaşım devrimi hedefine nihayet ulaştığını düşünüyor mu? “Diğer otomobil üreticilerinin söylediklerini duymak bile bana çok cesaret veriyor. En azından konuşuyoruz.”  “Tesla’yı kârlı olacağını düşündüğümüz için değil, başka çaremiz olmadığı, sırf böyle bir şeyin yapılabileceğini göstermek için ortaya çıkardık” diye ekliyor.  Belki gerçekten öyledir; ama müthiş finansal sonuçları da oldu. Tesla finansal açıdan uygulanabilir olduğunu göstermek için yıllarca mücadele verdikten sonra, kâr marjlarının şaşırtıcı biçimde sağlam olduğu görüldü ve birçok yatırımcı parasını şirketin küresel ölçekte büyük bir elektrikli, sürücüsüz otomobil sektörüne öncülük edeceği iddiasına koymuş durumda.  Teknoloji uzmanlarının ve milyarderlerin toplum gözündeki inandırıcılığının giderek azaldığı günümüzde Musk’ı da eleştiren çok; ama hala birçoklarına göre çok daha fazla kamuoyu desteği görüyor. Belki bunun bir sebebi de kişisel markasının “meme” ve oyunlarla belirlenen popüler kültürle içli dışlı hale gelmiş olması. Musk bu durumu ürünlerinin tatmin etmeyi amaçladığı arzulara bağlıyor. “Ben sadece insanları Mars’a götürmeye ve Starlink sayesinde bilgi özgürlüğü tesis etmeye, ayrıca Tesla ile sürdürülebilir teknolojilere ivme kazandırmaya ve insanları araba kullanma angaryasından kurtarmaya çalışıyorum” diyor. “Cehenneme giden yolun iyi niyet taşlarıyla döşeli olduğu doğru olabilir; ama bu yol büyük ölçüde kötü niyet taşlarıyla döşeli.”