New York Times Şanlıurfa'yı yazdı: 11 bin yıllık kültür

Barry Yourgrau / The New York Times

Aralık ayında çiseleyen yağmur altında dünyanın en önemli arkeolojik alanlarından birine doğru yokuşu tırmanırken fütüristik bir şekil belirdi. Bu, Türkiye'nin güneydoğusundaki 11 bin 400 yıllık Neolitik yapılardan oluşan Göbekli Tepe'deki ana kazı alanının üzerine dikilen beyaz bir kanopiydi. Bu yapıların 1990'ların ortalarında ortaya çıkarılması, insan uygarlığının standart zaman çizelgesinin yeniden gözden geçirilmesine neden oldu. Partnerim Anya ile birlikte uzay çağından kalma kanopilerin altından, önümüzde uzanan anıtsal Taş Devri panoramasına bakıyorduk; huşu içinde ve biraz da ürkmüş zaman yolcuları gibi.

Fotoğraf: Şanlıurfa'nın tarihi çarşısında bir limon satıcısı, 15 Eylül 2023 ( Nicole Tung/The New York Times)

2018'de UNESCO Dünya Mirası statüsü kazanan Göbekli Tepe, sansasyonel Netflix dizilerine ve spekülatif teorilere yol açtı. Son zamanlarda, bu alan ve gizemleri, Suriye sınırındaki Şanlıurfa ilinin yakınlarındaki bu yere rekor sayıda ziyaretçi çekti.  2022 yılında 850 bin kişi burayı ziyaret etti. Şubat ayında meydana gelen ve Türkiye'nin diğer bölgelerini yerle bir eden deprem, Nisan ayında yeniden açılan alana çok az zarar verdi.

Fotoğraf: Şanlıurfa'nın tarihi çarşı mahallesinde bir büfe, 15 Eylül 2023 (Nicole Tung/The New York Times)

İstanbul'dan kısa bir uçuş mesafesindeki Şanlıurfa, çok kültürlü gelenek ve tarihiyle zengin bir dokuya sahip eski bir Mezopotamya İpek Yolu şehri. Önemli dini mekânlara, canlı bir yemek kültürüne ve Türkçe, Arapça, Kürtçe dillerinin yankılandığı tarihi bir çarşıya sahip. Şehir aynı zamanda bir medeniyetler palimpsestidir. Aramiler döneminde Urhai; Büyük İskender, Romalılar, Bizanslılar ve Araplar döneminde Edessa olarak anılmış; 1607 yılında Osmanlılar tarafından Urfa olarak yeniden adlandırılmıştır. Şanlı unvanı, 1984 yılında Kurtuluş Savaşı'ndaki kahramanlıklar nedeniyle verildi. Ancak yerel halk çoğunlukla Urfa’yı kullanıyor. 

Bu tarihi kısımları, butik bir acente olan İstanbul Tour Studio aracılığıyla tuttuğumuz, Türkiye'nin Bingöl Üniversitesi'nde İngiliz edebiyatı alanında eski bir yardımcı doçent olan tur rehberimiz Emine Yeşim Bedlek bize anlattı. Bizi Şanlıurfa'nın Eyyubiye ilçesindeki Tessera Otel'den aldı. Eskiden bir Ermeni manastırı olan ve her yerde bulunan yerel kireç taşından inşa edilen Tessera, 2021 yılında açılmış ve çoğu 19. yüzyıldan kalma konaklar ya da Osmanlı konaklarının yenilenmiş hali olan bölgedeki çok sayıda küçük, atmosferik otelden biri.

Fotoğraf: İnsanlar, Şanlıurfa'da, kömürde pişirilmesi ve gözleme ile birlikte alınmak üzere kullanılan ortak odun ateşi fırınlarına sebze bırakıyor (Nicole Tung/The New York Times)

Bedlek, Cevahir Han adında bir restorana dönüştürülen asırlık bir Osmanlı hanının geniş avlusunda akşam yemeğine giderken, "Urfa'mız peygamberler, İbrahim, Eyüp ve diğerlerinin şehri olarak ünlüdür" diye anlatmaya başladı. Han, ünlü bir Kürt aşiret liderinin torunu ve bu ataerkil kültürde öncü bir kadın girişimci olan Cevahir Asuman Yazmacı tarafından işletiliyor.

Fotoğraf: Şanlıurfa, Türkiye'deki Balıklı Göl'ü çevreleyen 18. yüzyıldan kalma Rızvaniye Camii ziyaretçileri (Nicole Tung/The New York Times)